Autor: Jakub Czerwoniuk
Wyrazem swobody przedsiębiorczości, zgodnie z którą
osoby fizyczne i prawne mają prawo
wyboru miejsca oraz formy działalności gospodarczej w ramach Wspólnoty
Europejskiej jest zakładanie przez spółki państw członkowskich UE oddziałów w
innych państwach członkowskich UE. Źródłem tego prawa są normy zawarte w art.
49 – 55 Traktu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Korzystając z tej swobody
znajdują zastosowanie między innymi krajowe przepisy implementujące
postanowienia jedenastej dyrektywy nr 89/666/EWG z 21 grudnia 1989 r. w sprawie
ogłaszania danych o oddziałach utworzonych w państwie członkowskim przez pewne
typy spółek podlegające prawu innego państwa. W polskim prawie regulację
dotyczące problematyki oddziałów spółek zagranicznych odnajdujemy przede
wszystkim w ustawie z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej
oraz w ustawie z 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym.
Na wstępie należy przytoczyć definicję oddziały, zatem
zgodnie z art. 5 pkt 4 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oddział to wyodrębniona i samodzielna
organizacyjnie część działalności gospodarczej, wykonywana przez przedsiębiorcę
poza siedzibą przedsiębiorcy lub głównym miejscem wykonywania działalności.
Oddziałem przedsiębiorcy zagranicznego będzie wyodrębniona pod względem
organizacyjnym, ekonomicznym i technicznym, lecz nieposiadająca podmiotowości
(osobowości prawnej) w stosunkach gospodarczych struktura organizacyjna
(M. Zdyb, Prawo działalności gospodarczej. Komentarz do ustawy z dnia 19
listopada 1999 r., Kraków 2000, s. 563).
Jeżeli zaś chodzi o funkcjonowanie oddziału to zasady
rozpoczęcia, prowadzenia oraz zakończenia działalności przez oddział
przedsiębiorcy zagranicznego regulowane są w ustawie o swobodzie działalności
gospodarczej w art. 85 – 92. Alternatywą dla założenia przez przedsiębiorcę
zagranicznego spółki na zasadach polskiego prawa jako formy prowadzenia
działalności w Polsce jest założenie oddziału. Aby przedsiębiorca bezpośrednio,
bez działania przez powiązaną kapitałowo lub osobowo spółkę prawa handlowego,
mógł rozpocząć prowadzenia stałej i zorganizowanej działalności gospodarczej na
ternie naszego kraju, powinien otworzyć swoją siedzibę w formie oddziału. Warto
podkreślić, że oddział ten stanowi jedynie odrębną część organizacyjną przedsiębiorcy
zagranicznego, jest niejako przedłużeniem spółki prawa zagranicznego na terenie
Polski. Należy zaznaczyć, że aby odział spełniał swoją rolę, to musi zostać
wyposażony w określony personel oraz środki materialne, niezbędne do
prowadzenia działalności gospodarczej.
W tym miejscu należy wskazać, że oddział przedsiębiorcy
zagranicznego posiada trzy bardzo istotne cechy. Po pierwsze prowadzi część działalności
gospodarczej przedsiębiorcy zagranicznego. Po drugie działalność ta wykonywana
jest poza krajem głównej siedziby przedsiębiorcy zagranicznego. Ostatnią i
najważniejszą cechą jest wyodrębnienie i samodzielność organizacyjna.
Konsekwencją zasady swobody działalności gospodarczej
jest prawo państw członkowskich do określenia sytuacji prawnej oddziałów
przedsiębiorców zagranicznych działających na ich terenie. Należy jednak przypomnieć, że normy te muszą
mieć zgodność z pierwotnym i wtórnym prawem Unii Europejskiej. Europejskie
prawo spółek wpływa na prawo krajowe, regulując sytuację prawną oddziału spółki
zagranicznej na dwa sposoby tj. prawo krajowe nie może ograniczać swobody
przedsiębiorczości zagwarantowanej w prawie pierwotnym i wtórnym Unii
Europejskiej oraz krajowe przepisy dotyczące ujawniania dokumentów i danych
oddziałów spółek zagranicznych powinny być zgodne z jedenastą dyrektywą
europejskiego prawa spółek.
Przechodząc natomiast do aspektów bardziej
praktycznych warto wskazać, że przedsiębiorca zagraniczny, aby mógł wykonywać
działalność gospodarczą w Polsce pod postacią oddziału musi uzyskać wpis w
rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, co następuje na
formularzu wniosku rejestrowego. Jest to istotne, bowiem oddział przedsiębiorcy
zagranicznego może rozpocząć swoją działalność dopiero po uzyskaniu wpisu,. Należy
podkreślić, iż na mocy przepisów wprowadzonych w nowelizacji ustawy o Krajowym
Rejestrze Sądowym, która weszła w życie dnia 01 grudnia 2015 r., oddział
przedsiębiorcy zagranicznego jest jedynym podmiotem, któremu po zarejestrowaniu
w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego nie jest automatycznie
nadawany Numer Identyfikacji Podatkowej. Nadanie NIP oddziałowi przedsiębiorcy
zagranicznego poprzedzone jest wszczęciem odrębnej procedury i zainicjowanej na
wniosek zainteresowanej strony.
Nadto również w zakresie nazwy przewidziano oddzielne
regulacje dla oddziału przedsiębiorcy zagranicznego. Na mocy art. 90 ustawy o
swobodzie działalności gospodarczej, przedsiębiorca zagraniczny zobowiązany
jest oznaczyć działający oddział oryginalną nazwą wraz z przetłumaczoną na
język polski nazwą formy prawnej przedsiębiorcy oraz dodaniem na końcu zwrotu
„oddział w Polsce”. Przepisy dotyczące zasad budowy firmy oddziału
przedsiębiorcy zagranicznego nie opierają się na postanowieniach jedenastej
dyrektywy. Dyrektywa stanowi jedynie, że firma oddziału nie musi być tożsama z
firmą przedsiębiorcy zagranicznego zakładającego oddział. Szczególne znaczenie
w odniesieniu do firm mają ogólnie przyjęte dla wszystkich podmiotów zasady
odróżnialności i wyłączności.
Bardzo ważną kwestią, bez której oddział
przedsiębiorcy zagranicznego nie mógłby w rzeczywistości funkcjonować jest
ustanowienie na terenie Polski osoby upoważnionej w oddziale do reprezentowania
przedsiębiorcy zagranicznego. Dane tej osoby (imię i nazwisko oraz adres na
terenie RP) należy dołączyć do dokumentacji składanej do Krajowego Rejestry
Sądowego, a wybór tej osoby na stanowisko poprzeć pisemną decyzją
przedsiębiorcy zagranicznego. Osoba ta jest upoważniona do dokonywania
wszystkich czynności w imieniu przedsiębiorcy zagranicznego związanych z
działalnością oddziału na terenie Polski, w szczególności do kierowania
całokształtem działalności oddziału. Co ciekawe, w przeciwieństwie do spółek
prawa handlowego, nie istnieje możliwość ograniczenia zakresu, w którym
przedstawiciel może reprezentować oddział w stosunku do osób trzecich. Dlatego
też wszelkie ograniczenia nałożone na przedstawiciela nie będą miały skutków
prawnych wobec osób trzecich.
Warto podkreślić, że ustanowienie przedstawicielstwa nie wyłącza możliwości
reprezentowania spółki w Polsce przez inne osoby, w szczególności przez
członków jej organu. Przepis zawarty w art. 39 ustawy o Krajowy Rejestrze Sądowym
zobowiązuje do umieszczenia w rejestrze informacji o organie uprawnionym do
reprezentowania spółki zagranicznej, wraz z jego składem osobowym oraz sposobem
reprezentacji, a gdy nie jest to możliwe ze względu na formę bądź strukturę
przedsiębiorcy należy wskazać wspólników uprawnionych do reprezentowania spółki
i sposób reprezentacji. Z uwagi na fakt, że model organów spółki, skład, oraz
zasady reprezentacji są oparte na innym systemie prawnym to zapisy w rejestrze
przedsiębiorców mogą zawierać informacje niezgodne z Kodeksem spółek
handlowych.
W odniesieniu do przedmiotu działalności oddziału przedsiębiorcy
zagranicznego na terenie Polski należy wskazać, nie może być on szerszy niż
oryginalna działalność przedsiębiorcy zagranicznego. Wynika to z faktu, że
oddział nie jest osobnym podmiotem prawnym, a jest jedynie przedłużeniem
przedsiębiorcy zagranicznego na terenie Polski. Należy pamiętać również, że
działalność ta nie może być szersza ale za to może być węższa. Aby określić
przedmiot działalności oddziału w sposób, który nie jest szerszy niż przedmiot
działalności przedsiębiorcy zagranicznego, należy skorzystać z określenia
przedmiotu działalności przedsiębiorcy zagranicznego w klasyfikacji NACE,
której implementacją w Polsce jest PKD.