Zakres odpowiedzialności komandytariusza w spółce komandytowej

Autor: Natalia Jastrzębowska

Spółka komandytowa jest jedną ze spółek osobowych. Ma na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą. Wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia, a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika jest ograniczona. Wspólnikiem, który odpowiada bez ograniczenia jest komplementariusz, natomiast komandytariusz odpowiada do wartości sumy komandytowej.

W pierwszej kolejności wyjaśnić należy zatem, czym jest suma komandytowa. Definicję legalną odnaleźć można w art. 105 Kodeksu Spółek Handlowych stanowiącym o treści umowy spółki. Jako jeden z elementów obligatoryjnych wymieniona została suma komandytowa, jako oznaczony kwotowo zakres odpowiedzialności każdego komandytariusza wobec wierzycieli. Suma komandytowa jest górną granicą odpowiedzialności komandytariusza za zobowiązania spółki. Stanowi ona niejako sumę gwarancyjną ( A. Szumański, [w:] Szajkowski, System pr. pryw., t. 16, 2008, s. 952; A. Kidyba, Status prawny komandytariusza, Warszawa 1998, s. 125). Inaczej jednak niż wkład wspólnika, suma ta nie jest do spółki przez komandytariusza wnoszona a nie ma ona również odwzorowania w majątku. Jest to kwota, która aż do czasu egzekucji od komandytariusza zobowiązań spółki, istnieje całkowicie abstrakcyjnie. W umowie należy określić sumę komandytową w stosunku do każdego komandytariusza. Niedopuszczalne byłoby podanie jedynie sumy sum komandytowych. Musi ona natomiast być podana przez wskazanie konkretnej kwoty. Mimo iż, w Kodeksie nie została określona  ani minimalna, ani maksymalna wysokość sumy komandytowej, w doktrynie trafnie wskazuje się, iż wielkość ta nie może mieć czysto iluzorycznej wysokości. Odpowiedzialność komandytariusza za zobowiązania spółki bowiem musi być odpowiedzialnością rzeczywistą.  Suma komandytowa nie ma żadnego bezpośredniego związku z wkładami wnoszonymi przez komandytariuszy, pozostają to dwie niezależne od siebie wielkości. Wkłady mają zasadnicze znaczenie dla stosunków wewnętrznych, natomiast suma komandytowa objawia się w stosunkach zewnętrznych.

Istota spółki komandytowej polega w szczególności na zróżnicowaniu odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki -  na nieograniczonej odpowiedzialności komplementariusza oraz ograniczonej odpowiedzialności komandytariusza. Przechodząc do zakresu odpowiedzialności komandytariusza należy odnieść się do art.111, który stanowi, iż komandytariusz odpowiada za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli tylko do wysokości sumy komandytowej. Jest to odpowiedzialność za cudzy dług. Przypadki w których komandytariusz odpowiada za zobowiązania spółki w pełnej wysokości sumy komandytowej należą jednak do rzadkości, bowiem zgodnie z art. 112 § 1 KSH komandytariusz jest wolny od odpowiedzialności w granicach wartości wkładu wniesionego do spółki.

W zakresie sumy komandytowej komandytariusz odpowiada za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem, teraźniejszym i przyszłym. Odpowiedzialność ta jest również bezpośrednia, ponieważ wierzyciele mogą dochodzić zaspokojenia z majątku osobistego komandytariusza, a nie tylko jego wkładów do spółki. Obejmuje ona wszelkie zobowiązania spółki, bez względu na ich charakter prawny, czy źródło powstania. Nie dotyczy jednak długów wewnątrz spółki (P. Pinior, [w:]Strzępka, Komentarz KSH, 2009, s. 184). Odpowiedzialność, o której mowa dotyczy jednak wyłącznie tych zobowiązań, które powstały w czasie, w którym dany podmiot uczestniczył w spółce w charakterze komandytariusza.

Dostrzec należy możliwość wystąpienia trzech sytuacji: wniesienia wkładów niższych od wartości sumy komandytowej, równych, bądź wyższych. W zależności z jakim przypadkiem będziemy mieli do czynienia, tak kształtowała się będzie odpowiedzialność komandytariusza.  Przy pokryciu przez niego zobowiązań spółki w kwocie równej sumie komandytowej, odpowiedzialność odpada, choćby egzekucja z majątku spółki była bezskuteczna, a zaspokojenie z majątku innych wspólników nie było możliwe. Nie ma  to jednak znaczenia dla odpowiedzialności ewentualnych innych komandytariuszy tej samej spółki, ich odpowiedzialności musi być badana indywidualnie. Zaznaczone zostało to także w przepisach postępowania, jak stanowi bowiem art. 778¹ KPC wynika bowiem, iż nie jest możliwe nadanie tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko spółce klauzuli wykonalności przeciwko komandytariuszowi odpowiadającemu do wysokości sumy komandytowej, możliwość ta dotyczy tylko tych wspólników spółki komandytowej, którzy ponoszą odpowiedzialność bez ograniczeń. W praktyce dotyczyć to więc będzie przede wszystkim komplementariuszy.

W artykule 111 KSH ustanowiona została jedynie ogólna zasada ograniczonej odpowiedzialności komandytariusza za zobowiązania spółki. W pozostałym zakresie odpowiedzialność ta nie jest regulowana przez przepisy KSH dotyczące spółki komandytowej. Pojawia się zatem pytanie o charakter tej odpowiedzialności. Zasadnym jest wobec tego, z mocy art. 103 KSH, odpowiednie zastosowanie zasad odpowiedzialności wspólnika w spółce jawnej, o ile nie sprzeciwiają się one ograniczonej odpowiedzialności komandytariusza.  Odpowiedzialność komandytariusza jest zatem solidarna z pozostałymi wspólnikami tej samej spółki, jak również z samą spółką na mocy art. 22 § 2 KSH, odpowiedzialność komandytariusza jest także subsydiarna. Zgodnie więc z art. 31 § 1 KSH Wierzyciel więc będzie mógł prowadzić egzekucję z jego majątku dopiero wówczas, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna.  Wskazać należy, iż odpowiedzialność komandytariusza jest natomiast równorzędna z odpowiedzialnością komplementariuszy. W momencie wykazana bezskuteczność egzekucji z majątku spółki, wola wierzyciela zadecyduje, czy skieruje środki egzekucyjne do majątku komplementariuszy, czy komandytariuszy. Wierzyciel nie ma obowiązku uprzedniego dochodzenia zaspokojenia od komplementariuszy. Wydaje się jednak, że ze względu na możliwość szybszego uzyskania przeciwko nim tytułu wykonawczego w większości przypadków tak właśnie będzie. Wobec pozostałych wspólników komandytariusz ponosił będzie odpowiedzialność regresową.

Od opisanego powyżej zakresu odpowiedzialności  istnieje szereg odstępstw, kiedy to komandytariusz będzie ponosił odpowiedzialność nieograniczoną. Warto wskazać chociażby na przypadek  umieszczenia nazwiska (nazwy, firmy) komandytariusza w firmie spółki komandytowej. Jak wiadomo firma spółki komandytowej powinna zawierać nazwisko jednego lub kilku komplementariuszy oraz dodatkowe oznaczenie "spółka komandytowa".  Gdy w firmie wystąpi nazwisko komandytariusza, ponosi on odpowiedzialność tak jak komplementariusz. Kolejnym przykładem jest nieograniczona odpowiedzialność komandytariusza za zobowiązania powstałe przed wpisem spółki do rejestru, czy zmiany statusu z komandytariusza na komplementariusza. Co więcej, zróżnicowana będzie odpowiedzialność komandytariusza w przypadku reprezentowania spółki komandytowej bez umocowania, lub nie ujawniając umocowania albo z przekroczeniem jego zakresu.

„Kara mieszana” w kodeksie karnym jako zmiana filozofii karania

Autor: Jakub Czerwoniuk

„Kara mieszana”, wprowadzona nowelizacją Kodeksu karnego z 20 lutego 2015 r.  jest nową propozycją ustawodawczą, mającą wypełnić istotną funkcję w systemie środków reakcji na przestępstwo. U podstaw powołania tej instytucji legła wola zmiany (przede wszystkim w sądach) filozofii karania. Do czasu bowiem nowelizacji kodeksu karnego  w strukturze orzekanych kar zdecydowanie przeważała kara pozbawienia wolności  z warunkowym zawieszeniem jej wykonania. Patrząc na tak ukształtowaną karę, zwłaszcza przez pryzmat ilości popełnianych przestępstw, czy powrotu do przestępstwa, mimo uprzedniego skazania można postawić tezę, że kara z warunkowym zawieszeniem  jej wykonania nie spełnia swoich funkcji zwłaszcza odstraszającej i wychowawczej. Można w zasadzie uznać, iż powszechnie przyjęło się, iż wyrok w zawieszeniu to tak naprawdę „brak skazania” - sprawca nie ponosił żadnych wymiernych konsekwencji swojego czynu, przez co czuł się w zasadzie bezkarny. Lepsze efekty w tym względzie przynoszą sankcje wolnościowe – grzywny bądź kary ograniczenia wolności, które są dla sprawcy bardziej odstraszające i dolegliwe, niż kara pozbawienia wolności w zawieszeniu. Stąd też narodziła się idea kary mieszanej, jako kombinowanej formy represji prawnokarnej, która powinna być szczególnie atrakcyjna w przypadku poważniejszych występków.

Z dniem 1 lipca 2015 r. ustawodawca wprowadził do polskiego porządku prawnego nowy sposób kształtowania represji karnej – tzw. „karę mieszaną”. Ostateczny jej kształt nadano Ustawą z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2016 r. poz. 437).  Wyłączono wówczas możliwość warunkowego zawieszenia wykonania kary.

Zgodnie z art. 37b Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. kodeks karny (Dz.U. z 2016 r. poz. 1137 tekst jednolity, dalej zwana k.k.): „w sprawie o występek zagrożony karą pozbawienia wolności, niezależnie od dolnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego w ustawie za dany czyn, sąd może orzec jednocześnie karę pozbawienia wolności w wymiarze nieprzekraczającym 3 miesięcy, a jeżeli górna granica ustawowego zagrożenia wynosi przynajmniej 10 lat - 6 miesięcy, oraz karę ograniczenia wolności do lat 2. Przepisów art. 69-75 nie stosuje się. W pierwszej kolejności wykonuje się wówczas karę pozbawienia wolności, chyba że ustawa stanowi inaczej”.

Uzupełnieniem tego unormowania na gruncie wykonawczym jest art. 17a Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. z 1997 r. nr 90, poz. 557, z późn. zm.)  przewidujący skierowanie do wykonania kary ograniczenia wolności w pierwszej kolejności tylko wówczas, gdy zachodzą przeszkody prawne do niezwłocznego wykonania kary pozbawienia wolności.

Ukształtowana w oparciu o cytowany przepis kara ma tak naprawdę dwa cele.

Pierwszy, ujmując kolokwialnie – „wstrząśnięcie skazanym” poprzez umieszczenie go na krótki okres czasu w warunkach izolacji od społeczeństwa. Zbyt długi pobyt w zakładzie karnym mógłby bowiem przynieść odwrotny od zamierzonego efekt. Istnieje wszak możliwość demoralizacji sprawcy przez innych skazanych odbywających karę pozbawienia wolności za ciężkie gatunkowo przestępstwa, a także mogłyby powstawać kłopoty przy powrocie do społeczeństwa po odbyciu kary. Natomiast krótkotrwała izolacja może mieć znaczący element wychowawczy i zniechęcający do popełniania kolejnych przestępstw zwłaszcza, iż nie jest to koniec konsekwencji prawnych nałożonych na niego w wyroku skazującym.

Drugi cel, to uzupełnienie oddziaływania penalnego poprzez ugruntowanie społecznie pożądanych zachowań w drodze oddziaływania wolnościowego za pośrednictwem kary ograniczenia wolności. Z uwagi bowiem na swoja treść i formę kara ta daje duże możliwości oddziaływania na sprawcę przestępstwa. W tym miejscu poczynić należy kilka uwag natury ogólnej (w oparciu o regulacje art. 34 k.k.). I tak na treść kary ograniczenia wolności składa się okres, na który może być ona wymierzona (od miesiąca do dwóch lat), a ponadto ograniczenia określonych sfer wolności człowieka. Treść omawianej kary wyznaczają dwa obligatoryjne i stałe elementy, to jest zakaz zmiany miejsca stałego pobytu bez zgody sądu i obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary oraz dwa obligatoryjne ale mobilne elementy treściowe tej kary – obowiązek wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cel społeczny oraz potrącenie od 10% do 25 % wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym na cel społeczny wskazany przez sąd. Ponadto orzekając karę ograniczenia wolności sąd może orzec także dodatkowe składniki takie jak świadczenie pieniężne lub obowiązki o których mowa w art. 71 § 1 pkt 2-7a k.k. 

Wprowadzenie przedmiotowej konstrukcji prawnej do kodeksu karnego wydaje się wiec ciekawym zabiegiem nie tylko legislacyjnym ale mogącym przynieść zmianę w dotychczasowej filozofii karania. Pamiętać bowiem należy, iż skorzystanie z możliwości, jakie daje art. 37b k.k. pozostawione jest uznaniu sądu. Niemniej jednak ocena funkcjonalna tej instytucji i jej wpływu na orzecznictwo sądowe wymaga pogłębionej analizy w stosunkowo długim ujęciu czasowym, co umożliwi ewentualne zaobserwowanie postulowanych zmian.

W tym miejscu nie wchodząc w szczegóły „warsztatu sędziowskiego” dotyczące stosowania w praktyce art. 37b k.k. zauważyć należy, że specyfika rozwiązania przewidzianego przywołanym wyżej artykule skłoniła komentatorów do określenia go mianem „kary mieszanej”. Takie też określenie znalazło się w uzasadnieniu projektu nowelizacji prawa karnego. Określenie to stało się też inspiracja dla napisania niniejszego artykułu. Nie mniej jednak podnieść należy, iż posługiwanie się określeniem „kara mieszana” nie jest rozwiązaniem zbyt szczęśliwym, choć w zasadzie obrazuje i oddaje ideę przepisu.  Pamiętać bowiem należy, iż katalog kar w polskim prawie karnym określony jest enumeratywnie w art. 32 k.k. i jest to zbiór zamknięty (z zastrzeżeniem art. 322 § 1 k.k.). Tym samym przywołane określenie jest nieadekwatne w stosunku do obowiązujących przepisów. Miejsce jego umieszczenia w kodeksie karnym, w rozdziale dotyczącym kar, wskazuje natomiast na intencje stworzenia kombinacji dwóch różnorodzajowych kar w jednolitej reakcji karnej na występek. Dlatego też używanie tego określenia – „kara mieszana” wymaga z jednej strony zrozumienia intencji ustawodawcy, z drugiej zaś precyzyjnego określenia jej charakteru prawnego. W przypadku instytucji opisanej w art. 37b k.k. mamy bowiem do czynienia z dwiema osobnymi karami - jedną z tych kar jest pozbawienie wolności (vide art. 32 pkt 3 k.k.), a drugą ograniczenie wolności (vide art. 32 pkt 2 k.k.). Następnie sąd wymierza każdą z tych kar na osobnych zasadach, kierując się dyrektywami sądowego wymiaru kary właściwymi dla każdej z nich, po czym każda z nich jest wykonywana na osobnych zasadach, według przewidzianej w ustawie sekwencji.

Z pewnością w przyszłości orzecznictwo jak i doktryna wypracuje bardziej adekwatne określenie omawianej instytucji, lecz do tego czasu należy bardzo ostrożnie posługiwać się określeniem „kara mieszana”.

Wynagrodzenie za pracę

Autor: Karol Kępka

Pojęcie „wynagrodzenie za pracę” nie jest związane tylko i wyłącznie z prawem pracy. Stosowane jest ono również w innych gałęziach prawa. W skrócie wynagrodzenie za pracę to świadczenie pracodawcy na rzecz pracownika. Nie jest to jednak jedyne rozumienie terminu „wynagrodzenie za pracę”. Może ono również być rozumiane np. jako nagroda. Kodeks pracy również definiuje ten termin. Zgodnie z art. 80 Kodeksu pracy wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną. Za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią. 

               Przepisy zawarte w Kodeksie pracy pozwalają niewątpliwie wyróżnić istotne cechy wynagrodzenia za pracę.

Pierwszą taką cechą jest oczywiście odpłatność. Bez tej cechy wynagrodzenie nie istnieje. Jest to cecha odróżniająca umowę o pracę od innych umów np. cywilnoprawnych, w których odpłatność nie jest konieczną cechą.

Kolejną cechą jest charakter świadczenia okresowego. Wynagrodzenie za pracę przysługuje w z góry określonym terminie i jest realizowane cyklicznie.

Wynagrodzenie za pracę jest również wynagrodzeniem osobistym, tzn. przysuguje tylko określonemu w umowie pracownikowi. Jeżeli jakiekolwiek świadczenia są wypłacane komuś innemu to nie maja one charakteru wynagrodzenia.

Kolejną cechą jest to, że ma charakter obowiązkowy. Prawnym obowiązkiem pracodawcy jest świadczyć wynagrodzenie na rzecz pracownika, a pracownik nie może się tego prawa zrzec, ani zwolnić pracodawcę z tego obowiązku.

Roszczeniowy charakter wynagrodzenia za pracę powoduje, że pracownik może swojego wynagrodzenia dochodzić przed sądem, w szczególności jego wypłaty i ustalenia.

Warunki wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą ustalają układy zbiorowe pracy. Jeżeli pracodawca zatrudnia ponad 20 pracowników, a nie obejmuje ich układ zbiorowy pracy to zasady wynagradzania i przyznawania innych świadczeń związanych ze stosunkiem pracy powinien określać regulamin wynagradzania. Jeżeli zaś pracodawca zatrudnia mniej niż 20 pracowników to warunki wynagradzania określane sa przez umowę o pracę. Poza regulaminem wynagradzania, pracodawca może sporządzić osobno również regulamin premiowania czy świadczeń socjalnych. Regulamin wynagradzania obowiązuje do czasu objęcia pracowników zakładowym układem zbiorowym pracy lub ponadzakładowym układem zbiorowym pracy ustalającym warunki wynagradzania za pracę oraz przyznawania innych świadczeń związanych z pracą w zakresie i w sposób umożliwiający określanie, na jego podstawie, indywidualnych warunków umów o pracę.

Gdy pracodawca sporządzi regulamin wynagradzania, a u pracowników działa zakładowa organizacja związkowa, to pracodawca powinien z tą organizacją skonsultować warunki tego regulaminu. Gdy zostanie sporządzona wersja ostateczna, regulamin wynagradzania jest podawany do wiadomości pracowników. Od podania do wiadomości pracowników regulamin wchodzi w życie po upływie dwóch tygodni.

Jeżeli chodzi o pracowników zatrudnionych w państwowych jednostkach sfery budżetowej to podlegają oni szczególnym regulacjom. Chodzi m. in. o prokuratorów, sędziów, członków korpusu służby cywilnej.  Warunki wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą dla pracowników zatrudnionych w państwowych jednostkach sfery budżetowej, jeżeli nie są oni objęci układem zbiorowym pracy, określi, w drodze rozporządzenia - w zakresie niezastrzeżonym w innych ustawach do właściwości innych organów - minister właściwy do spraw pracy na wniosek właściwego ministra. Takie rozporządzenie nie określa jedynie warunków ustalania i wypłacania wynagrodzenie zasadniczego ale również określa warunki wypłacania innych świadczeń związanych z pracą, np. nagroda jubileuszowa, odprawa). W sytuacji gdy zostanie zawarty układ zbiorowy pracy dla pracowników jednostek sfery budżetowej, to ma on pierwszeństwo przed rozporządzeniem ministra.

Zgodnie z art. 78 Kodeksu pracy Wynagrodzenie za pracę powinno być tak ustalone, aby odpowiadało w szczególności rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu, a także uwzględniało ilość i jakość świadczonej pracy. Przepis ten wskazuje na podstawowe kryteria ustalenia wysokości wynagrodzenia za pracę. Są to rodzaj pracy i kwalifikacje wymagane przy jej wykonaniu. Użycie przez ustawodawcę zwrotu „w szczególności” wskazuje na to, iż nie są to jedyne kryteria, a jedynie przykład. W Naszym kraju przyjmuje się trzy modele systemów wynagradzania. Czasowy – wynagrodzenie wyliczane jest na podstawie miary czasu przepracowanego lub będąc do dyspozycji pracodawcy. Kolejnym systemem jest system prowizyjny – wynagrodzenie wyliczane jest jako procent, ułamek wartości pracy mierzonej uzyskanym obrotem. Trzeci system to system akordowy – wysokość wynagrodzenia uzależniona jest od wyników pracy ustalanych na podstawie liczby jednostek danego produktu.

            W każdym z tych systemów, ustalając wynagrodzenie, nie można zapomnieć o obowiązującym minimalnym wynagrodzeniu za pracę. Jest to kwota, zagwarantowana pracownikowi przez państwo, jako najniższy ekwiwalent za wykonaną pracę od pracodawcy. Od stycznia 2016r. minimalna płaca wynosi 1850 zł.

LOGIKA A PRAWO

Autor: Natalia Jastrzębowska

Za ojca logiki uznaje się Arystotelesa, jednak inni starożytni myśliciele mieli także duży wkład w jej rozwój. Jej dzieje mogą być liczone nawet w tysiącach lat. To właśnie w starożytności zagadnienia dotyczące prawa stawały się przedmiotem logicznych analiz. Ciekawym przykładem jest przypadek greckiego sofisty Protagorasa z Abdery i jego ucznia, którzy zawarli umowę, w myśl której uczeń miał otrzymać zapłatę za naukę, o ile ten wygra swój pierwszy proces. Po skończonej nauce uczeń w ogóle nie podejmował się żadnej sprawy sądowej. Protagoras zatem sam wytoczył mu więc proces o zapłatę, argumentując: „Jeżeli uczeń przegra proces, to w myśl orzeczenia sądu będzie musiał mi zapłacić, jeżeli zaś wygra proces, a przecież będzie to jego pierwszy i w dodatku wygrany proces, to też będzie musiał zapłacić, bo tak się umówiliśmy”. Z kolei Euathlos w ramach obrony podniósł: „Jeżeli przegram ten proces, to stosownie do umowy z moim nauczycielem nie będę musiał mu płacić, natomiast gdy wygram proces, to brak obowiązku zapłaty będzie wynikać wprost z rozstrzygnięcia sądowego”. Paradoksalnie każdy z nich miał racje, ale to zasady logiki pozwalają na dokładne rozwiązanie.

Związek logiki i prawa przez nikogo nie są kwestionowane, lecz bardzo ciężko je jednoznacznie scharakteryzować.  Sami prawnicy okazują wobec logiki  ambiwalentną postawę. Wydawać by się mogło, że ten dystans, a w niektórych przypadkach wręcz niechęć, ma swoje źródło w nie zawsze właściwym pojmowaniu logiki i ram, w których ona funkcjonuje. Logika bywa bowiem niekiedy rozumiana wąsko i utożsamiana z logiką formalną.  Logika formalna jest  tylko jednym z działów, lecz nie jedynym, tworzącym logikę. Nie należy jednak pomijać faktu, iż mimo swojej „formalności” niejednokrotnie może przydatna prawnikowi, umożliwia bowiem ustalanie, że z prawdziwości (albo fałszywości) danego zdania wynikają określone wartości logiczne szeregu innych zdań, możemy stwierdzić, czy dokonywane wnioskowanie jest zawodne, czy niezawodne,  Oprócz logiki formalnej w obrębie szeroko rozumianej logiki wyróżnia się między innymi ogólną metodologię nauk i semiotykę.  

Logika powinna jednak definiowana szerzej. Wystarczy spojrzeć chociażby na słownikowe definicje logiki, aby przekonać się, że powszechnie przyjmowane rozumienie logiki nie jest ograniczone jedynie do logiki formalnej. W języku ogólnym logikę definiuje się  jako „naukę o formach i zasadach poprawnego myślenia” czy też jako „dyscyplinę naukową zajmującą się regułami poprawnego myślenia i wnioskowania”. (tak: L. Drabik (red.), E. Sobol (red.), Słownik języka polskiego PWN, t. 1, Warszawa 2007, s. 354.)

Prawo dopełniane przez logikę potrafi być doskonałym narzędziem do rozwiązywania nie tylko hipotetycznych problemów, ale także środkiem przyczyniającym się do prawidłowego kształtowania stosunków społecznych, analizując nieco bardziej szczegółowo stosowanie prawa, rozumiane jako proces decyzyjny organu władzy publicznej dokonywany na podstawie obowiązujących norm prawnych i prowadzący do rozpatrzenia sprawy o charakterze jednostkowym poprzez wydanie rozstrzygnięcia przybierającego postać normy indywidualno-konkretnej  . Przedstawiając stosowanie prawa w postaci modelowej, ujmuje się ten proces najczęściej w formie tzw. sylogizmu prawniczego. Ten sylogistyczny model stosowania prawa opiera się na strukturze logicznej sylogizmu, a i samo pojęcie „sylogizm” zostało zaczerpnięte wprost z logiki. Popularność sylogizmu prawniczego jest związana przede wszystkim z jego podstawowym walorem, jakim jest prostota. Nie ulega bowiem wątpliwości, że rzeczywiście w modelowej postaci ujęcie to przedstawia się jako nieskomplikowane. Szczególną wagę trzeba jednak przykładać do prawidłowego prowadzenia ustaleń, które także muszą być dokonywane w pełnej zgodności z zasadami logiki. W procesie stosowania prawa istotne znaczenie ma także uzasadnianie. Argumentowanie swojego stanowiska zarówno przez sąd przy wydawaniu wyroku, jak i strony przedstawiające swoje stanowiska w toku postępowania. Oczywisty faktem pozostaje, iż wymagane jest by stwierdzenie, że tak jest lub nie jest, szło zawsze w parze z przejrzystym i klarownym wyjaśnieniem, dlaczego tak jest. W toku dyskursu prawniczego argumentacja musi bazować na logice i liczyć się z jej zasadami.

Chaïm Perelman, belgijski logik i filozof prawa, a jednocześnie jeden z czołowych przedstawicieli nurtu argumentacyjnego w teorii i filozofii prawa. Logika prawnicza jest dla niego prawniczym zastosowaniem teorii argumentacji. W jednej ze swoich najważniejszych prac pt. „Logika prawnicza. Nowa retoryka” Perelman twierdził, że istotą logiki prawniczej jest argumentacja, przy czym nie każde argumentowanie przybiera postać dedukcji prowadzonej zgodnie z uprzednio ustalonymi regułami. Logika prawnicza nie może być zatem utożsamiana z logiką formalną. Ch. Perelman zwracał uwagę, że rozumowania prawnicze mają najczęściej charakter sporny i nie mogą być uznawane za poprawne lub niepoprawne w rozumieniu logiki formalnej. Argumentacja prawnicza, sięgając do odnowionej retoryki i uwzględniając audytorium, do którego jest kierowana, ma na celu przekonywanie o słuszności określonego rozwiązania. (Ch. Perelman, Logika prawnicza. Nowa retoryka, Warszawa 1984, s. 32 i n.)

Istotną rolę logiki w procesie stosowania prawa, podkreślił w wyroku Sąd Najwyższy, następującą tezą: „Sąd ma obowiązek wyprowadzenia z zebranego w sprawie materiału dowodowego wniosków logicznie prawidłowych. Reguła ta, współokreślająca granice swobodnej oceny dowodów, nie będzie zachowana, jeżeli wnioski wyprowadzone przez sąd przy ocenie dowodów nie układają się w logiczną całość zgodną z doświadczeniem życiowym, lecz pozostają ze sobą w sprzeczności, a także gdy nie istnieje logiczne powiązanie wniosków z zebranym w sprawie materiałem dowodowym” (Wyr. SN z 9.12.2009 r., IV CSK 290/09). 

Z powyższych rozważań bezsprzecznie wynika, jak ważna i przydatna jest logika w pracy myślowej prawnika. Pozostaje ona niezwykle przydatnym narzędziem, jednak nawet perfekcyjna znajomość jej zasad nie jest w stanie zapewnić twórczego i logicznego myslenia. Nie wszystko bowiem da się zważyć, zmierzyć, empirycznie udowodnić, czy też schematycznie zapisać. W centrum procesu zarówno stanowienia jak i stosowania prawa zawsze stoi człowiek, nie maszyna. Człowiek, który ma dziś szansę skorzystać z ogromnego dorobku logiki.

Analiza podstawowych pojęć prawa cywilnego – zobowiązania i odpowiedzialności kontraktowej

 Autor: Jakub Czerwoniuk

W niniejszym artykule chciałbym poruszyć kwestie niezwykle istotną i powszechną jaką jest zobowiązanie i jego niewykonanie bądź nienależyte wykonane. Zobowiązanie towarzyszy każdemu człowiekowi bezustannie, nawet gdy nie jest on tego świadomy. W związku z powyższym warto wiedzieć, jakie konsekwencje przynosi niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Aby jednak móc omówić powyższe zagadnienie, na wstępie należy przybliżyć pojęcie zobowiązania oraz czym jest jego niewykonane bądź nieprawidłowe wykonanie. Regulacje w tym zakresie znajdują się w kodeksie cywilnym (tj. Dz.U. z 2016 r. poz. 380 ze zm., dalej: k.c.)

Zobowiązanie stanowi podstawową instytucją w prawie, w związku z którą powstało wiele innych regulacji prawnych. Odważę się stwierdzić, że zobowiązanie jest trzonem całego prawa cywilnego, które reguluje stosunki między stronami prawa prywatnego. Z uwagi na powyższe nie ulega zatem wątpliwości, że definicja zobowiązania pojawiła się już w prawie rzymskim, według którego jest to węzeł prawny, który zmusza nas do wykonania świadczenia pewnej rzeczy, według praw naszego państwa (łać. obligatio est iuris vinculum, quo necessitate adstringimur alicuius solvendae rei secundum nostrae civitatis iuria). W celu odnalezienia współczesnej definicji zobowiązania należy zajrzeć do art. 353 § 1 k.c., w którym  wskazano, że zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. § 2 przywołanego artykułu określa, że świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu. Używając mowy potocznej można zatem powiedzieć, że zobowiązanie to obietnica wykonania określonej czynności bądź powstrzymywania się od niej.

Aby jednak kompleksowo i zrozumiale omówić skutki powstałe z niewykonania zobowiązania oraz nienależytym wykonaniem zobowiązania należy również przybliżyć znaczenie tych pojęć. Odnoszę wrażenie, że pojęcie „niewykonania zobowiązania” jest przystępne i nie należy przytaczać jego definicji ani nadmiernie go tłumaczyć, bowiem polega po prostu na niespełnieniu ciążącego na nas świadczenia. Pojęcie „nienależytego wykonania zobowiązania” nie zostało zdefiniowane w k.c., natomiast chodzi o sytuacje, w których dłużnik podjął działania z zamiarem wykonania zobowiązania, ale uzyskany przez niego rezultat nie pokrywa się z świadczeniem sprecyzowanym w treści umowy bądź z wymogami określonymi w regulacjach prawnych. Nie ulega wątpliwości, że pojęcie „nienależytego wykonania zobowiązania” należy do pojęć nieostrych, wobec czego w każdym przypadku ową nienależytość należy oceniać osobno. Warto jednak podkreślić, że obowiązek dłużnika do postępowania z należytą starannością jest jedną z głównych zasad w polskim prawie cywilnym, bowiem art. 472 k.c. wprost wskazuje, że jeżeli ze szczególnego przepisu ustawy albo z czynności prawnej nie wynika nic innego, dłużnik odpowiedzialny jest za niezachowanie należytej staranności.

W sytuacji niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania dłużnik poniesie odpowiedzialność względem wierzyciela. W związku z tym, iż wynika ona z stosunku zobowiązaniowego nazywamy ją odpowiedzialnością kontraktową. Aby dłużnik poniósł odpowiedzialność muszą wystąpić łącznie 3 przesłanki: wystąpienie określonego zdarzenia, powstanie szkody, oraz związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy zdarzeniem a szkodą. Zdarzeniem jest niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Do szkody można zaliczyć szkodę majątkową, szkodę niemajątkową oraz utracone korzyści. Podkreślenia wymaga, że w wypadku niewykonania zobowiązania umownego możliwe jest dochodzenia jedynie odszkodowania od szkód majątkowych, nie przewiduje się możliwości odszkodowania za szkody niemajątkowe. Natomiast kwestia utraconych korzyści (lucrum cessan) jest regulowana osobno, ich dochodzenia w momencie niewywiązania się z zobowiązania umownego jest możliwe w zależności od obiektywnie ocenionego stopnia prawdopodobieństwa ich zaistnienia. Jeżeli chodzi zaś o związek przyczynowo-skutkowy to musi on zajść między niewykonaniem zobowiązania bądź nienależytym wykonaniem zobowiązania a powstałą szkodą.

W tym miejscu należy jednak wskazać, że w przeciwieństwie do prawa karnego dłużnik odpowiada nie tylko za winę umyślną, ale także za nieumyślną. Powyższe może zostać zmodyfikowane przez strony w umowie na mocy art. 472 k.c. Warto zwrócić uwagę na przeważający pogląd doktryny, wedle którego dłużnik powinien odpowiadać jedynie za swoje zawinione zachowanie. Natomiast w prawie rzymskim oceniono, że „odpowiedzialność można przypisać takiemu sprawcy szkody, który postępował sprzecznie z dobrą wiarą”. Juryści rzymscy utrzymywali, iż przesłanką odpowiedzialności za niewykonanie zobowiązania było zachowanie podstępne (dolus) oraz możliwość przypisania sprawcy winy (culpa) za niedochowanie odpowiedniej staranności.

Ciężar dowodu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania spoczywa na wierzycielu, co jest zasadne bowiem to on z tego faktu wyciąga skutki prawne. Wobec powyższego w sytuacji kierowania powództwa przez wierzyciela do sądu będzie on zobowiązany do załączenia dowodów na niewłaściwe działanie dłużnika.

Nadto należy wskazać, że w k.c. przewidziano także możliwość zwolnienia z odpowiedzialności dłużnika, który nie ze swej winy nie spełnił świadczenia. Na podstawie art. 471 k.c. dłużnik może zwolnić się z odpowiedzialności względem dłużnika jeżeli niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Nadto przyjęto także, że z zarzutu niewywiązania się z zobowiązania umownego dłużnika zwalnia go brak współpracy ze strony wierzyciela w celu wykonania zobowiązania oraz niemożliwość wykonania świadczenia.

Klauzula rebus sic stantibus

Autor: Magdalena Sobalska  

  

Zasada ta określona została w artykule 357 z indeksem 1 Kodeksu cywilnego. Jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym.

            W pierwotnej wersji tego przepisu istniało wyłączenie klauzuli w odniesieniu do przedsiębiorców. Skreślony został w 1996 roku. Przepis wyłączał możliwość powoływania się na klauzule w stosunkach dwustronnie profesjonalnych – powodowało to, że przepis był zbędny, bo problem powstaje właśnie w obronie profesjonalnym. Zgodnie z tym artykułem zapadał wyrok Sądu Najwyższego w 1992 roku. Przewiduje on rozszerzenie stosowania klauzuli. Nie jest wyłączone stosowanie tego artykułu w drodze analogii do zobowiązań pozaumownych, w szczególności do zobowiązań spadkowych.

            Żeby móc zastosować klauzule rebus sic stantibus muszą być spełnione odpowiednie przesłanki:

1.      Nadzwyczajna zmiana stosunków.

2.      Zmiany tej strony nie przewidywały przy zawarciu umowy.

3.      Skutkiem tej zmiany jest to, że wykonanie umowy zgodnie z jej treścią groziłoby jednej ze stron rażącą stratą albo wiązałoby się z nadmiernymi trudnościami.

4.      Musi istnieć związek przyczynowy między groźbą rażącej starty albo nadmiernymi trudnościami a nadzwyczajną zmianą stosunków.

Nadzwyczajna zmiana stosunków określona jako pierwsza przesłanka musi przeciwstawiać się zwyczajnemu ryzyku umownemu. Z zawiązaniem umowy bowiem zawsze wiąże się ryzyko, ale w tym przypadku nie chodzi  o zwykłe ryzyko związane z wykonaniem zobowiązania. Chodzi o okoliczności obiektywne, które dotykają tylko dłużnika. Jednak nie wyklucza to sytuacji, że nadzwyczajna zmiana będzie dotyczyła szerszej grupy. Będzie tak na przykład w wypadku kataklizmów, wojny, rewolucji albo strajków. 

Przez nadzwyczajną zmianę stosunków należy, więc rozumieć taki stan rzeczy, na które składają się okoliczności nie objęte typowym ryzykiem umownym, mające obiektywnym charakter, a więc niezależny od stron, bowiem nie przewidywały one ich przy zawarciu umowy i nie miały podstaw do przewidzenia.

Zmiana sytuacji strony umowy w sferze stosunków podatkowych w następstwie nagłych zmian obowiązujących w tej dziedzinie przepisów, może być w konkretnych okolicznościach uznana za przesłankę rozwiązania umowy lub modyfikacji zobowiązania. Konieczne jest wykazanie, że na skutek tego istnieje groźba rażącej straty.

Nieprzewidziana przez stronę zmiana stanu prawnego może stanowić zdarzenie wywołujące nadzwyczajną zmianę stosunków w rozumieniu wspominanego powyżej przepisu, jeżeli wpływa na sytuację obu lub jednej ze stron, utrudniając ją do tego stopnia, że spełnienie przewidzianego w umowie świadczenia jest połączone z nadmiernymi trudnościami lub grozi rażącą stratą.

            Kolejną przesłanką jest to, ze strony nie przewidywały tej nadzwyczajnej zmiany stosunków przy zawarciu umowy. Ważne jest tutaj podkreślenie, że zmiana ta nastąpiła po zawarciu umowy, jednak jeszcze przed jej wykonaniem. Nie chodzi tutaj o pozytywną informację o tym, że strony przewidywały, gdyż sądy nie polegają na deklaracjach stron co do świadomości zmian. Chodzi tutaj, czy normalny uczestnik obrotu prowadzący działalność gospodarczą zawierając umowę w tym danym momencie mógłby przewidywać, że nastąpi przed spełnieniem tego świadczenia taka zmiana.

Tę subiektywną przesłankę należy odnosić do tego jaki wpływ będzie miała ta zmiana stosunków na możliwość wykonania zobowiązania a także jak wpłynie na sytuację stron.

            Skutkiem tej zmiany jest to, że wykonanie umowy zgodnie z jej pierwotną treścią groziłoby jednej ze stron rażącą stratą albo wiązałoby się z nadmiernymi trudnościami.

Pojęcia „rażąca strata” i „nadmierne trudności” muszą wykraczać poza normalne ryzyko związane z wykonaniem umowy.

Nie musi to oznaczać upadłości albo likwidacji dłużnika. Chodzi o brak racjonalności z gospodarczego lub ekonomicznego punktu widzenia.

            Następstwem nadzwyczajnej zmiany stosunków jest groźbą rażącej straty albo nadmierne trudności. Jako ostatnia przesłanka musi więc wystąpić związek przyczynowo - skutkowy między powyższymi.

            Sąd ma obowiązek uwzględnić interesy obu stron, wziąć pod uwagę zasady współżycia społecznego i znaleźć takie rozwiązanie, które przywróci równowagę umowy.

Sąd musi ponadto:

·        oznaczyć sposób wykonania zobowiązania,

·        oznaczyć wysokość świadczenia, lub

·        orzec o rozwiązaniu umowy – wtedy sąd może orzec o rozliczeniach stron, kierując się interesami obu stron i zasadami współżycia społecznego.

Umowa majątkowa małżeńska

Autor: Karol Kępka

Umowa majątkowa małżeńska krótko mówiąc to umowa majątkowa zawierana pomiędzy małżonkami lub pomiędzy osobami mającymi zamiar wstąpić w związek małżeński, jednakże w tym drugim przypadku jest ona skuteczna dopiero od dnia zawarcia małżeństwa, a więc ma ona wtedy skuteczność zawieszoną. Jest to odmienny ustrój majątkowy od podstawowego, ustawowego majątkowego ustroju małżeńskiego.

Umowne ustroje majątkowe są uregulowane w Rozdziale II Działu III Tytułu I Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zgodnie z art. 47 powyższej ustawy małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa. Jak zauważono
w powyższym przepisie, do umowy majątkowej małżeńskiej wymagana jest forma aktu notarialnego i można ją sporządzić przed lub po zawarciu małżeństwa.

Istnieją cztery rodzaje umów majątkowych małżeńskich:

·        Umowa ograniczająca wspólność majątkową,

·        Umowa wyłączająca wspólność majątkową,

·        Umowa rozszerzająca wspólność majątkową,

·        Umowa przywracająca wspólność ustawową.

Nie istnieje taka możliwość, aby zawrzeć inną umowę majątkową niż wskazane powyżej, które np. byłyby kompilacją kilku lub wszystkich typów umów.

Jeżeli chodzi o umowę majątkową małżeńską wyłączającą wspólność majątkową może to być umowa wprowadzająca rozdzielność majątkową albo rozdzielność z wyrównaniem dorobków. Powstaje więc sytuacja w której majątek wspólny małżonków przestaje istnieć, lub istnieje w minimalnym zakresie. Gdy mamy całkowite zniesienie wspólności majątkowej, zawarte małżeństwo nie wywiera wpływu na sytuację majątkową małżonków, a więc zarówno po jak i przed zawarciem małżeństwa każde z małżonków zachowuje swój nabyty majątek
i tylko on jest uprawniony do samodzielnego zarządzania nim.

Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków oznacza, że mamy sytuację w której jedno z małżonków podejmuje pracę zarobkową, a drugie zajmuje się rodziną, wychowaniem dzieci, domem. Jest to rozdzielność z pewnym zabezpieczeniem małżonka niezarabiającego gdyż w innym przypadku z momentem rozwiązania małżeństwa, osoba pracująca nie miałaby nic.

Małżeńska umowa majątkowa rozszerzająca wspólność majątkową sprawia, że w zasadzie majątek osobisty każdego z małżonków przestaje istnieć tj. umownie sami siebie pozbawiają składników majątku osobistego włączając je do majątku wspólnego. Istnieją jednak składniki majątku osobistego, które nie mogą być włączone do majątku wspólnego np. nie można rozszerzyć wspólności majątkowej na przedmioty przyszłe, które przypadną danemu małżonkowi.

Zważywszy na powyższe warto wyjaśnić czym jest majątek osobisty i majątek wspólny. Zgodnie z art. 33 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego do majątku osobistego zalicza się: przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej; przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę chyba, że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił – aby weszły do majątku wspólnego; prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom; przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków; prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie; przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania  oraz z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków; przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków; prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy; przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba  że przepis szczególny stanowi inaczej. Wskazany w powyższym artykule katalog składników majątku osobistego jest niewątpliwie katalogiem zamkniętym. Majątek wspólny zaś, opisany w art. 31 § 1 wykazuje katalog otwarty. Do majątku wspólnego można więc zaliczyć np. pobrane wynagrodzenie za pracę i dochodzi z innej działalności zarobkowej; dochody z majątku wspólnego i majątku osobistego każdego z małżonków; środki zgromadzone faktycznie na rachunku otwartym, a także kwoty składek ewidencjonowanych na ich subkoncie.

Zawarcie małżeńskiej umowy majątkowej, tzw. intercyzy, nie wyłącza obowiązków małżonków np. dotyczących utrzymywania rodziny, odpowiedzialności solidarnej za zobowiązania zaciągnięte dla zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny.

              

       

PRAWO DOSTĘPU DO INTERNETU

Autor: Natalia Jastrzębowska

Internet na przestrzeni kilkunastu ostatnich lat stał się oczywistym elementem życia codziennego. Dzisiaj ciężko jest bez niego wyobrazić sobie poprawne funkcjonowanie człowieka, czy to w życiu zawodowym, prywatnym, czy społecznym. Jest on obecny na każdej z tych płaszczyzn. Wydedukować można, iż na omawiane prawo składają się prawo dostępu do łącza internetowego oraz prawo dostępu do zasobów globalnej sieci, które mogą występować łącznie, bądź zupełnie niezależnie od siebie. Jednocześnie należy zauważyć, że zwrotem tym nie posługuje się żaden polski akt prawny, co jednak nie oznacza, że można bez dyskusji pominąć problemy związane z tak sformułowanym prawem człowieka

W polskim prawodawstwie pojęcie „prawa dostępu do Internetu” uważane jest za stosunkowo nowe. Związane jest ono bezpośrednio z niezwykle dynamicznym rozwojem tej globalnej sieci. Z całą pewnością należy je wiązać z dynamicznym rozwojem tej globalnej sieci.  Jak wiadomo, katalog wolności i praw człowieka i obywatela obejmuje nie tylko te wyrażone wprost w aktach prawnych, ale także te, które da się z poszczególnych norm wyinterpretować . Fakt, że zjawiska dostępu do Internetu nie powinno się pomijać potwierdzają stale rosnące statystki dotyczące m. in. Ilości gospodarstw w Polsce posiadających szerokopasmowy dostęp do Internetu.

Pierwszym krajem, który uznał prawo dostępu do Internetu jest Estonia. Na mocy § 33 ustawy o dostępie do informacji publicznej (Avaliku teabe seadus ) każdej osobie przyznano prawo dostępu do informacji publicznej poprzez łącze internetowe, będące do dyspozycji w bibliotekach publicznych. Natomiast Grecja była pierwszym krajem,  które jako pierwsze zdecydowało się na konstytucyjne zagwarantowanie prawa do Internetu. Artykuł 5A greckiej konstytucji⁷ stanowi, że „każdy ma prawo dostępu do informacji na zasadach określonych w ustawie (...)”.

O tym, czy prawo dostępu do Internetu jest w dzisiejszych czasach niezależnym prawem człowieka rozpoczęło dyskutować BBC World Service na podstawie wyników badań ankietowych przeprowadzonych w 26 krajach świata w okresie od 30.11.2009 r. do 7.11.2010 r., w których zapytano, czy prawo dostępu do Internetu powinno być podstawowym prawem człowieka. Na tak postawione pytanie odpowiedziało prawie 28 tys. ludzi, z których około 14 tys. zadeklarowało się jako użytkownicy Internetu¹. Ogółem 79% ankietowanych uznało, że prawo dostępu do Internetu powinno być podstawowym prawem każdego człowieka na świecie². Wśród posiadaczy dostępu do Internetu deklarację taką złożyło aż 87%, wśród osób nieużytkujących Internetu - 71%.

Z uwagi na coraz szersze zainteresowanie problematyka prawa dostępu do Internetu społeczności międzynarodowej stała się także przedmiotem prac ONZ. Dokładniej natomiast organu pomocniczego Zgromadzenia Ogólnego ONZ zajmującego się promowaniem praw człowieka, czyli Rady Praw Człowieka. W opublikowanym  raporcie ONZ zawarta jest wyraźna deklaracja o tym, że dostęp do Internet jest prawem człowieka. Frank LaRue, we wskazanym wyżej dokumencie zaznaczył, iż „Internet stał się kluczowym środkiem za pomocą którego osoby mogą realizować swoje prawo do wolności słowa oraz prawo dostępu do informacji”. Kontrowersje wzbudziła jednak kwestia zapewnienia realizacji prawa dostępu do Internetu przez biedniejsze kraje, w których brak jest odpowiedniej infrastruktury.

Podobną tezę postawił także Tim Berners, który w czasie przemówienia na temat „Obliczanie i transformacja praktycznie wszystkiego”, w ramach sympozjum organizowanego przez Massachusetts Institute of Technology, powiedział, że „ludzie tak mocno są zależni od dostępu do sieci, że należy je uznać za prawo podstawowe”. Porównał on ze sobą dostęp do Internetu z dostępem do wody dodając, że oczywiście bez wody człowiek nie jest w stanie przeżyć, niemniej brak dostępu do sieci skazuje na technologiczne pozostanie w tyle. Samą sieć internetową prelegent porównywał do mózgu i wskazał, iż urosła ona już do takich rozmiarów, że liczba stron internetowych rywalizuje z liczbą neuronów w mózgu.

Na omawiana zagadnienie należałoby się przyjrzeć także odnosząc się do jego charakteru, mianowicie czy byłoby ono „prawem”, czy też „wolnością”. Gdyby było „prawem” zostałoby kreowane przez normy prawa pozytywnego, jednostka zostałaby uprawniona do normatywnie zdefiniowanego roszczenia, a państwo zobowiązane do jego realizacji poprzez spełnienie świadczenia. Jako „wolność” stanowiłoby pewną sferę swobody wyboru, oznaczałby swobodę łączenia się z Internetem, uzyskiwania dostępu do treści w nim zawartych powiązaną z obowiązkiem państwa do powstrzymywania się od ingerencji we wspomnianą wolność.  Zgodnie z art. 14 Konstytucji Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego przekazu. Mimo, iż ustrojodawca nie przewidywał tak dynamicznego rozwoju globalnej sieci komputerowej, Internet bezsprzecznie pozostaje jednym ze środków społecznego przekazu. Możliwe wydaje się wywiedzenie prawa dostępu do Internetu wprost z brzmienia art. 14 Konstytucji, które wówczas przybrałoby postać wolności.

Odpowiedź na pytanie, czy dostęp do Internetu uznany zostaje za prawo człowieka, czy też pozostaje jedynie narzędziem, poprzez które realizowane mogą być inne prawa i wolności należy do osobistej oceny. Przedstawić można bowiem argumenty przemawiające tak za pierwszym, jak i za drugim stanowiskiem. Jednoznaczna odpowiedź wiązałaby się z koniecznością określenia definicji samych „praw człowieka”, a zadanie to z powodu niedookreśloności, wieloznaczności, czy ilości różnorodnych koncepcji powyższego pojęcia, jawi się jako bardzo skomplikowane. Obecnie nie ma jednej definicji praw człowieka, uznanej przez współczesnych obywateli. Nie należy także zapominać, iż Internet ma także drugie oblicze. Stanowi bowiem łatwe i często wykorzystywane narzędzie naruszeń prywatności, godności i innych dóbr osobistych czy tajemnicy korespondencji, które to bezsprzecznie uznawane są jako prawa człowieka.

Odpowiedzialność pracodawcy za przestępstwa i wykroczenia przeciwko prawom pracownika

Autor: Magdalena Sobalska

            Pracodawca, zatrudniający pracowników ponosi nie tylko ryzyko ekonomiczne związane z zatrudnieniem pracowników, ale także obarczony jest odpowiedzialnością karną w przypadku naruszenia praw tego pracownika z związku z jego zatrudnieniem. Należy jednak tutaj pamiętać, że pracodawca nie ponosi odpowiedzialności jako jednostka organizacyjna, ale osoba fizyczna winna naruszenia określonych obowiązków wobec pracowników.

Pracodawca może wobec pracowników popełnić:

·        przestępstwo

·        wykroczenie.

W Kodeksie karnym w rozdziale XXVIII, dokładniej w artykułach od 218 do 221 znajdziemy przepisy dotyczące przestępstw przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową. Pracodawca może być osoba, która wykonuje czynności z zakresu prawa pracy i ponosi za nie pełną odpowiedzialność prawną. Jednak podmiotem przestępstw z podanego powyżej rozdziału może być także inna osoba specjalnie wyznaczona na podstawie Kodeksu pracy lub innych ustaw do wykonywania czynności z zakresu prawa pracy, np. syndyk. W jednostkach organizacyjnych, w których działają organy kolegialne – najczęściej będzie to po prostu zarząd lub organ pełniący funkcję zarządu. Należy jednak wziąć pod uwagę, że członkowie zarządu nie będą ponosi odpowiedzialności solidarnej, tylko ich odpowiedzialność będzie uzależniona od stopnia winy poszczególnego członka.

Pracodawcą może być więc osoba fizyczna zatrudniająca pracowników na podstawie umowy o pracę.

            Osoba, która wykonując czynności w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, złośliwie lub uporczywie narusza prawa pracownika wynikające ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2, na podstawie art. 218 Kodeksu karnego. Przestępstwo to można popełnić tylko umyślnie. Przestępcze działanie sprawcy polega tutaj na złośliwym lub uporczywym naruszaniu praw pracownika. Terminy „złośliwy” i „uporczywy” nie mają swoich definicji legalnych. Można się jednak domyślać, że przez pojęcie „złośliwy” należy rozumieć załatwianie spraw przez pracodawcę na niekorzyść pracownika z powodu niechęci do jego osoby, natomiast przez zwrot „uporczywy” należy rozumieć długotrwałe działanie.

            Na podstawie kolejnego artykułu (art. 219 k.k.) osoba, która narusza przepisy prawa o ubezpieczeniach społecznych, nie zgłaszając, nawet za zgodą zainteresowanego, wymaganych danych albo zgłaszając nieprawdziwe dane mające wpływ na prawo do świadczeń albo ich wysokości, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Jest  to przestępstwo umyślne, z zamiarem bezpośrednim.

            Artykuł 220 k.k. penalizuje zachowania osób odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i higienę pracy, które nie dopełniają ciążącego na nich obowiązku i przez to narażają pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Zagrożone jest to karą do 3 lat pozbawienia wolności. W przypadku działania nieumyślnego sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia do roku.

            W ostatnim artykule grzywnie do 180 stawek dziennych albo karze ograniczenia wolności podlega osoba, która wbrew obowiązkowi nie zawiadomiła w terminie właściwego organu o wypadku przy pracy lub chorobie zawodowej albo nie sporządziła lub nie przedstawiła wymaganej w tym zakresie dokumentacji. Podmiotem tego przestępstwa może być też lekarz, który podczas wykonywania zawodu powziął podejrzenia choroby zawodowej u pracownika.

O wypadku należy powiadomić niezwłocznie właściwego okręgowego inspektora pracy, właściwego państwowego inspektora sanitarnego oraz prokuratora.

            W Kodeksie pracy znajdziemy zasady odpowiedzialności pracodawcy za wykroczenia przeciwko prawom pracownika. Odpowiedzialności tej podlega pracodawca, albo osoba działająca w jego imieniu, która:

·        zawiera umowę cywilnoprawną zamiast umowy o pracę,

·        nie potwierdza na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę,

·        wypowiada lub rozwiązuje z pracownikiem stosunek pracy bez okresu wypowiedzenia,

·        karze pracowników w sposób inny niż przewidziany w przepisach prawa pracy,

·        narusza przepisy o czasie pracy lub uprawnieniach pracowników związanych z rodzicielstwem albo zatrudnianiu młodocianych,

·        nie prowadzi odpowiedniej dokumentacji,

·        pozostawia dokumentacje w nieodpowiednim miejscu,

·        nie wypłaca w przewidzianym terminie wynagrodzenia za pracę,

·        nie udziela pracownikowi przysługującego mu urlopu wypoczynkowego,

·        nie wydaje pracownikowi świadectwa pracy,

·        nie wykonuje podlegającego wykonaniu orzeczenia sądu pracy lub ugody zawartej przed sądem pracy,

·        nie przestrzega przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

·        nie zawiadamia w terminie 30 dni inspektora pracy o zmianie prowadzonej działalności,

·        wyposaża miejsca pracy w urządzenia niespełniające standardów,

·        nie zawiadamia inspektora pracy, prokuratora lub innego właściwego organu o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku w pracy,

·        nie wykonuje nakazu inspektora pracy,

·        utrudnia działania inspektora pracy,

·        bez zezwolenia inspektora pracy dopuszcza się do wykonywania pracy lub innych zajęć zarobkowych dziecko przed ukończeniem przez nie 16. roku życia.

Pracodawca ponosi w tych przypadkach karę grzywny.

            Ponadto na podstawie ustawy z dnia 13.10.1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych odpowiedzialności karnej podlega osoba, która jako płatnik składek albo osoba obowiązana do działania w imieniu płatnika:

·        nie dopełnia obowiązku opłacenia składek na ubezpieczenia społeczne,

·        nie zgłasza danych lub zgłasza nieprawdziwe,

·        utrudnia przeprowadzenie kontroli,

·        nie dopełnia obowiązku wypłacenia świadczeń z ubezpieczeń społecznych,

·        nie prowadzi dokumentacji związanej z obliczaniem składek,

·        nie dopełnia obowiązku przesyłania deklaracji rozliczeniowych oraz imiennych raportów miesięcznych w terminie,

·        nie dopełnia obowiązku przekazywania dokumentów związanych z ubezpieczeniami społecznymi i ubezpieczeniem zdrowotnym.

Postępowania w sprawach dotyczących przestępstw popełnionych przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową toczy się na podstawie przepisów Kodeksu postępowania karnego, natomiast w sprawach o wykroczenia, jeżeli ustawa tak stanowi , oskarżycielem publicznym jest inspektor pracy.