Zagadnienia prawno-środowiskowe postępowania z odpadami azbestowymi

Autor: Magdalena Sobalska

Azbest jest minerałem, który ze względu na swoje właściwości przez tysiące lat był stosowany w różnych dziedzinach życia. Na przełomie wieków XIX i XX, obszarem gospodarki, w których znalazł on największe zastosowanie był przemysł. Zaczęto stosować go w silnikach parowych, do odzieży zakładanej przez strażaków, a przede wszystkim jako materiał budowlany. Poprzez zmieszanie go z cementem powstał – eternit – wykorzystywany na dachówki, okładziny ścienne, panele dekoracyjne na ściany. Od 1 stycznia 2005 roku, zgodnie z Directive 2003/18/EC, ze względu na udowodnione negatywne oddziaływanie na zdrowie, życie ludzie, produkcja azbestu w krajach Unii Europejskiej została całkowicie zakazana.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, substancja ta powinna podlegać sukcesywnej eliminacji z życia. Kwestia ta jest przedmiotem wielu regulacji prawnych, zarówno w prawie wewnętrznym, jak i w prawie Unii Europejskiej.

W prawie wewnętrznym zaliczamy do nich ustawy rozporządzenia i komunikaty: (i) Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz.U. 1997, Nr 101, pozycja 628 z późniejszymi zmianami); (ii) Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. 2001, Nr 62, pozycja 628 z późniejszymi zmianami); (iii) Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (Dz.U. 1997, Nr 98, pozycja 602 z późniejszymi zmianami); (iii) Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2001, Nr 62, pozycja 627; (iv) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 14 sierpnia 1998 r. w sprawie sposobów bezpiecznego użytkowania oraz warunków usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U.1998, Nr 138, poz. 895); (v) Rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie dopuszczenia wyrobów zawierających azbest do produkcji lub do wprowadzenia na polski obszar celny (z 1998 r. Dz. U. Nr 44, poz. 268, z 1999 r. Nr 25, poz. 222, z 2000 r. Nr 15, poz. 188, z 2001 r. Nr 10, poz. 77 i z 2002 r Nr 1, poz.11); (vi) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 kwietnia 2003 r. - w sprawie sporządzania planów gospodarki odpadami (Dz. U.2003, Nr 66, poz. 620); (vii) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest (Dz.U.2010 r. Nr 8, pozycja 31); (viii) Komunikat Ministra Gospodarki z dnia 29 lipca 2009 r. o podjęciu przez RM uchwały w sprawie ustanowienie programu wieloletniego pod nazwą „Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 - 2032”.

W prawie zaś Unii Europejskiej, aktami prawnymi regulującymi tę kwestię prawną są: (i) Dyrektywa Komisji 1999/77/WE z dnia 26 lipca 1999 r. dostosowująca po raz szósty do postępu technicznego załącznik I do dyrektywy 76/769/EWG w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich odnoszących się do ograniczeń we wprowadzaniu do obrotu i stosowaniu niektórych substancji i preparatów niebezpiecznych (azbest) (Dz. Urz. WE L 207 z 6.08.1999); (ii) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy – (Dz.Urz. UE L 312 z 22.11.2008 r. s.3); (iii) Rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH).

Dzięki tym uregulowaniom, można określić kilka podstawowych obowiązków użytkowników wyrobów zawierających azbest. Do jednych z najważniejszych należy obowiązek możliwość korzystania z azbestu lub wyrobów zawierających azbest w użytkowanych instalacjach lub urządzeniach tylko i wyłącznie do dnia 31 grudnia 2032 roku. Wśród innych obowiązków warto wskazać na przestrzeganie ustalonych wymagań technicznych, szczególnie jego przewozu po usunięciu, oczyszczenie urządzeń lub instalacji, z których pozbyto się azbestu. Należy również wskazać, że użytkowanie wyrobów zawierających azbest możliwe jest tylko po stwierdzeniu braku widocznych uszkodzeń mogących stwarzać warunki dla emisji azbestu do środowiska. Obowiązuje bezwzględny zakaz wykorzystywania azbestu lub wyrobów zawierających azbest w sposób umożliwiający emisję azbestu do środowiska. Właściciel, użytkownik wieczysty lub zarządca nieruchomości, a także obiektu, urządzenia budowlanego, instalacji przemysłowej lub innego miejsca zawierającego azbest ma obowiązek prowadzenia kontroli stanu tych wyrobów w terminach wynikających z oceny stanu tych wyrobów. Wyroby zawierające azbest podlegają kontroli i tutaj również pojawia się kolejny obowiązek  - sporządzenie oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest, a następnie przekazanie go organowi nadzoru budowlanego.

W jednym z rozporządzeń zostały określone obowiązki wykonawcy prac polegających na zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest. Taki wykonawca w pierwszej kolejności obowiązany jest uzyskać zgodę na gospodarowanie odpadami. Gdy ta kwestia jest już uregulowana ma on także obowiązek zapewnienia przeszkolenia swoich pracowników przez uprawnioną instytucję. Następnie może przystąpić do opracowania przed rozpoczęciem prac, szczegółowego planu prac, jak będą wyglądały poszczególne działania. Wykonawca jest także obowiązany do zgłoszenia właściwemu organowi nadzoru budowlanego oraz właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy zamiaru przystąpienia do prac polegających na zabezpieczeniu lub usunięciu wyrobów zawierających azbest. Kolejną czynnością jaką powinien on dokonać, stosownie do obowiązujących przepisów o przewozie towarów niebezpiecznych jest bezpieczny transport odpadów zawierających azbest. Na uwagę zasługuje również fakt, że taki wykonawca musi spełnić wymagania dotyczące opakowania zawierającego azbest, podczas przewozu, musi być ono szczelne i odpowiednio oznakowane. Usuwane odpady zawierające azbest są następnie składowane na składowiskach odpadów niebezpiecznych lub na wydzielonych częściach składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne.

Sposób utylizacji odpadów zawierających azbest zostało też uregulowane prawnie. W Rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. (Dz.U. nr 71, poz. 649) zostały wyszczególnione zasady postępowania w trakcie usuwania wyrobów zawierających azbest w sposób, który uniemożliwia emisję azbestu do środowiska oraz minimalizuje pylenie. Do takich sposobów zaliczamy nawilżanie wodą wyrobów zawierających azbest przed ich usuwanie lub demontażem i utrzymanie w stanie wilgotnym przez cały czas pracy. Drugim sposobem miej czasochłonnym jest demontaż całych wyrobów bez jakiegokolwiek uszkodzenia. Do znanych sposób wliczyć można też odspajanie materiałów trwale związanych z podłożem przy stosowaniu wyłącznie narzędzi ręcznych lub wolnoobrotowych, wyposażonych w miejscowe instalacje odciągające powietrze.

Przedstawione powyżej zagadnienia prawne oraz rozwiązania systemowe związane z usuwaniem odpadów azbestowych, ukazują postęp w zakresie zarówno regulacji prawnych jak i rozwiązań organizacyjnych zmierzających do eliminacji substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla zdrowia ludzi i środowiska. Wdrożenie do praktyki gospodarczej założeń "Programu usuwania azbestu i wyrobów azbestowych stosowanych na terytorium Polski" rodzi szanse prawidłowego gospodarowania odpadami azbestowymi zwłaszcza dlatego, że program zakłada zaangażowanie w proces jego realizacji samorządów lokalnych ze wskazaniem jednoznacznej odpowiedzialności za poszczególne zadania w programie.

Należy pamiętać, iż do 31 grudnia 2032 roku najważniejszą rzeczą będzie monitorowanie stężenia pyłu azbestowego oraz ciągłe okresowe badania i utrzymanie przy zdrowiu osób zatrudnionych przy pracach rozbiórkowych.