Autor: Magdalena Sobalska
Azbest jest minerałem, który ze względu na swoje
właściwości przez tysiące lat był stosowany w różnych dziedzinach życia. Na
przełomie wieków XIX i XX, obszarem gospodarki, w których znalazł on największe
zastosowanie był przemysł. Zaczęto stosować go w silnikach parowych, do odzieży
zakładanej przez strażaków, a przede wszystkim jako materiał budowlany. Poprzez
zmieszanie go z cementem powstał – eternit – wykorzystywany na dachówki,
okładziny ścienne, panele dekoracyjne na ściany. Od 1 stycznia 2005 roku,
zgodnie z Directive 2003/18/EC, ze względu na udowodnione negatywne
oddziaływanie na zdrowie, życie ludzie, produkcja azbestu w krajach Unii
Europejskiej została całkowicie zakazana.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami, substancja
ta powinna podlegać sukcesywnej eliminacji z życia. Kwestia ta jest przedmiotem
wielu regulacji prawnych, zarówno w prawie wewnętrznym, jak i w prawie Unii
Europejskiej.
W prawie wewnętrznym zaliczamy do nich ustawy rozporządzenia
i komunikaty: (i) Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów
zawierających azbest (Dz.U. 1997, Nr 101, pozycja 628 z późniejszymi zmianami);
(ii) Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. 2001, Nr 62, pozycja
628 z późniejszymi zmianami); (iii) Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o
ruchu drogowym (Dz.U. 1997, Nr 98, pozycja 602 z późniejszymi zmianami); (iii) Ustawa
z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2001, Nr 62, pozycja
627; (iv) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 14 sierpnia 1998 r. w
sprawie sposobów bezpiecznego użytkowania oraz warunków usuwania wyrobów
zawierających azbest (Dz. U.1998, Nr 138, poz. 895); (v) Rozporządzenia
Ministra Gospodarki w sprawie dopuszczenia wyrobów zawierających azbest do
produkcji lub do wprowadzenia na polski obszar celny (z 1998 r. Dz. U. Nr 44,
poz. 268, z 1999 r. Nr 25, poz. 222, z 2000 r. Nr 15, poz. 188, z 2001 r. Nr
10, poz. 77 i z 2002 r Nr 1, poz.11); (vi) Rozporządzenie Ministra Środowiska z
dnia 9 kwietnia 2003 r. - w sprawie sporządzania planów gospodarki odpadami
(Dz. U.2003, Nr 66, poz. 620); (vii) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia
2010 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających
azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których
były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest (Dz.U.2010 r. Nr 8,
pozycja 31); (viii) Komunikat
Ministra Gospodarki z dnia 29 lipca 2009 r. o podjęciu przez RM uchwały w
sprawie ustanowienie programu wieloletniego pod nazwą „Program Oczyszczania
Kraju z Azbestu na lata 2009 - 2032”.
W prawie zaś Unii Europejskiej, aktami prawnymi
regulującymi tę kwestię prawną są: (i) Dyrektywa Komisji 1999/77/WE z dnia 26 lipca 1999 r.
dostosowująca po raz szósty do postępu technicznego załącznik I do dyrektywy
76/769/EWG w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i
administracyjnych Państw Członkowskich odnoszących się do ograniczeń we wprowadzaniu
do obrotu i stosowaniu niektórych substancji i preparatów niebezpiecznych
(azbest) (Dz. Urz. WE L 207 z 6.08.1999); (ii) Dyrektywa Parlamentu
Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów
oraz uchylająca niektóre dyrektywy – (Dz.Urz. UE L 312 z 22.11.2008 r. s.3);
(iii) Rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia
18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i
stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH).
Dzięki tym uregulowaniom, można określić kilka
podstawowych obowiązków użytkowników wyrobów zawierających azbest. Do jednych z
najważniejszych należy obowiązek możliwość korzystania z azbestu lub wyrobów
zawierających azbest w użytkowanych instalacjach lub urządzeniach tylko i
wyłącznie do dnia 31 grudnia 2032 roku. Wśród innych obowiązków warto wskazać
na przestrzeganie ustalonych wymagań technicznych, szczególnie jego przewozu po
usunięciu, oczyszczenie urządzeń lub instalacji, z których pozbyto się azbestu.
Należy również wskazać, że użytkowanie wyrobów zawierających azbest możliwe
jest tylko po stwierdzeniu braku widocznych uszkodzeń mogących stwarzać warunki
dla emisji azbestu do środowiska. Obowiązuje bezwzględny zakaz wykorzystywania
azbestu lub wyrobów zawierających azbest w sposób umożliwiający emisję azbestu
do środowiska. Właściciel, użytkownik wieczysty lub zarządca nieruchomości, a
także obiektu, urządzenia budowlanego, instalacji przemysłowej lub innego
miejsca zawierającego azbest ma obowiązek prowadzenia kontroli stanu tych
wyrobów w terminach wynikających z oceny stanu tych wyrobów. Wyroby zawierające
azbest podlegają kontroli i tutaj również pojawia się kolejny obowiązek - sporządzenie oceny stanu i możliwości
bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest, a następnie przekazanie
go organowi nadzoru budowlanego.
W jednym z rozporządzeń zostały określone obowiązki
wykonawcy prac polegających na zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających
azbest. Taki wykonawca w pierwszej kolejności obowiązany jest uzyskać zgodę na
gospodarowanie odpadami. Gdy ta kwestia jest już uregulowana ma on także
obowiązek zapewnienia przeszkolenia swoich pracowników przez uprawnioną
instytucję. Następnie może przystąpić do opracowania przed rozpoczęciem prac, szczegółowego
planu prac, jak będą wyglądały poszczególne działania. Wykonawca jest także
obowiązany do zgłoszenia właściwemu organowi nadzoru budowlanego oraz
właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy zamiaru przystąpienia do prac
polegających na zabezpieczeniu lub usunięciu wyrobów zawierających azbest.
Kolejną czynnością jaką powinien on dokonać, stosownie do obowiązujących
przepisów o przewozie towarów niebezpiecznych jest bezpieczny transport odpadów
zawierających azbest. Na uwagę zasługuje również fakt, że taki wykonawca musi
spełnić wymagania dotyczące opakowania zawierającego azbest, podczas przewozu,
musi być ono szczelne i odpowiednio oznakowane. Usuwane odpady zawierające
azbest są następnie składowane na składowiskach odpadów niebezpiecznych lub na
wydzielonych częściach składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne.
Sposób utylizacji odpadów zawierających azbest zostało
też uregulowane prawnie. W Rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej
z dnia 2 kwietnia 2004 r. (Dz.U. nr 71, poz. 649) zostały wyszczególnione
zasady postępowania w trakcie usuwania wyrobów zawierających azbest w sposób,
który uniemożliwia emisję azbestu do środowiska oraz minimalizuje pylenie. Do
takich sposobów zaliczamy nawilżanie wodą wyrobów zawierających azbest przed
ich usuwanie lub demontażem i utrzymanie w stanie wilgotnym przez cały czas
pracy. Drugim sposobem miej czasochłonnym jest demontaż całych wyrobów bez
jakiegokolwiek uszkodzenia. Do znanych sposób wliczyć można też odspajanie
materiałów trwale związanych z podłożem przy stosowaniu wyłącznie narzędzi
ręcznych lub wolnoobrotowych, wyposażonych w miejscowe instalacje odciągające
powietrze.
Przedstawione powyżej zagadnienia prawne
oraz rozwiązania systemowe związane z usuwaniem
odpadów azbestowych, ukazują postęp w zakresie zarówno regulacji prawnych jak i
rozwiązań organizacyjnych zmierzających do eliminacji substancji stwarzających
szczególne zagrożenie dla zdrowia ludzi i środowiska. Wdrożenie do praktyki
gospodarczej założeń "Programu usuwania azbestu i wyrobów azbestowych
stosowanych na terytorium Polski" rodzi szanse prawidłowego gospodarowania
odpadami azbestowymi zwłaszcza dlatego, że program zakłada zaangażowanie w
proces jego realizacji samorządów lokalnych ze wskazaniem jednoznacznej
odpowiedzialności za poszczególne zadania w programie.
Należy pamiętać, iż do 31 grudnia 2032 roku najważniejszą rzeczą będzie monitorowanie stężenia pyłu azbestowego oraz ciągłe okresowe badania i utrzymanie przy zdrowiu osób zatrudnionych przy pracach rozbiórkowych.
Należy pamiętać, iż do 31 grudnia 2032 roku najważniejszą rzeczą będzie monitorowanie stężenia pyłu azbestowego oraz ciągłe okresowe badania i utrzymanie przy zdrowiu osób zatrudnionych przy pracach rozbiórkowych.