Zakres odpowiedzialności komandytariusza w spółce komandytowej

Autor: Natalia Jastrzębowska

Spółka komandytowa jest jedną ze spółek osobowych. Ma na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą. Wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia, a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika jest ograniczona. Wspólnikiem, który odpowiada bez ograniczenia jest komplementariusz, natomiast komandytariusz odpowiada do wartości sumy komandytowej.

W pierwszej kolejności wyjaśnić należy zatem, czym jest suma komandytowa. Definicję legalną odnaleźć można w art. 105 Kodeksu Spółek Handlowych stanowiącym o treści umowy spółki. Jako jeden z elementów obligatoryjnych wymieniona została suma komandytowa, jako oznaczony kwotowo zakres odpowiedzialności każdego komandytariusza wobec wierzycieli. Suma komandytowa jest górną granicą odpowiedzialności komandytariusza za zobowiązania spółki. Stanowi ona niejako sumę gwarancyjną ( A. Szumański, [w:] Szajkowski, System pr. pryw., t. 16, 2008, s. 952; A. Kidyba, Status prawny komandytariusza, Warszawa 1998, s. 125). Inaczej jednak niż wkład wspólnika, suma ta nie jest do spółki przez komandytariusza wnoszona a nie ma ona również odwzorowania w majątku. Jest to kwota, która aż do czasu egzekucji od komandytariusza zobowiązań spółki, istnieje całkowicie abstrakcyjnie. W umowie należy określić sumę komandytową w stosunku do każdego komandytariusza. Niedopuszczalne byłoby podanie jedynie sumy sum komandytowych. Musi ona natomiast być podana przez wskazanie konkretnej kwoty. Mimo iż, w Kodeksie nie została określona  ani minimalna, ani maksymalna wysokość sumy komandytowej, w doktrynie trafnie wskazuje się, iż wielkość ta nie może mieć czysto iluzorycznej wysokości. Odpowiedzialność komandytariusza za zobowiązania spółki bowiem musi być odpowiedzialnością rzeczywistą.  Suma komandytowa nie ma żadnego bezpośredniego związku z wkładami wnoszonymi przez komandytariuszy, pozostają to dwie niezależne od siebie wielkości. Wkłady mają zasadnicze znaczenie dla stosunków wewnętrznych, natomiast suma komandytowa objawia się w stosunkach zewnętrznych.

Istota spółki komandytowej polega w szczególności na zróżnicowaniu odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki -  na nieograniczonej odpowiedzialności komplementariusza oraz ograniczonej odpowiedzialności komandytariusza. Przechodząc do zakresu odpowiedzialności komandytariusza należy odnieść się do art.111, który stanowi, iż komandytariusz odpowiada za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli tylko do wysokości sumy komandytowej. Jest to odpowiedzialność za cudzy dług. Przypadki w których komandytariusz odpowiada za zobowiązania spółki w pełnej wysokości sumy komandytowej należą jednak do rzadkości, bowiem zgodnie z art. 112 § 1 KSH komandytariusz jest wolny od odpowiedzialności w granicach wartości wkładu wniesionego do spółki.

W zakresie sumy komandytowej komandytariusz odpowiada za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem, teraźniejszym i przyszłym. Odpowiedzialność ta jest również bezpośrednia, ponieważ wierzyciele mogą dochodzić zaspokojenia z majątku osobistego komandytariusza, a nie tylko jego wkładów do spółki. Obejmuje ona wszelkie zobowiązania spółki, bez względu na ich charakter prawny, czy źródło powstania. Nie dotyczy jednak długów wewnątrz spółki (P. Pinior, [w:]Strzępka, Komentarz KSH, 2009, s. 184). Odpowiedzialność, o której mowa dotyczy jednak wyłącznie tych zobowiązań, które powstały w czasie, w którym dany podmiot uczestniczył w spółce w charakterze komandytariusza.

Dostrzec należy możliwość wystąpienia trzech sytuacji: wniesienia wkładów niższych od wartości sumy komandytowej, równych, bądź wyższych. W zależności z jakim przypadkiem będziemy mieli do czynienia, tak kształtowała się będzie odpowiedzialność komandytariusza.  Przy pokryciu przez niego zobowiązań spółki w kwocie równej sumie komandytowej, odpowiedzialność odpada, choćby egzekucja z majątku spółki była bezskuteczna, a zaspokojenie z majątku innych wspólników nie było możliwe. Nie ma  to jednak znaczenia dla odpowiedzialności ewentualnych innych komandytariuszy tej samej spółki, ich odpowiedzialności musi być badana indywidualnie. Zaznaczone zostało to także w przepisach postępowania, jak stanowi bowiem art. 778¹ KPC wynika bowiem, iż nie jest możliwe nadanie tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko spółce klauzuli wykonalności przeciwko komandytariuszowi odpowiadającemu do wysokości sumy komandytowej, możliwość ta dotyczy tylko tych wspólników spółki komandytowej, którzy ponoszą odpowiedzialność bez ograniczeń. W praktyce dotyczyć to więc będzie przede wszystkim komplementariuszy.

W artykule 111 KSH ustanowiona została jedynie ogólna zasada ograniczonej odpowiedzialności komandytariusza za zobowiązania spółki. W pozostałym zakresie odpowiedzialność ta nie jest regulowana przez przepisy KSH dotyczące spółki komandytowej. Pojawia się zatem pytanie o charakter tej odpowiedzialności. Zasadnym jest wobec tego, z mocy art. 103 KSH, odpowiednie zastosowanie zasad odpowiedzialności wspólnika w spółce jawnej, o ile nie sprzeciwiają się one ograniczonej odpowiedzialności komandytariusza.  Odpowiedzialność komandytariusza jest zatem solidarna z pozostałymi wspólnikami tej samej spółki, jak również z samą spółką na mocy art. 22 § 2 KSH, odpowiedzialność komandytariusza jest także subsydiarna. Zgodnie więc z art. 31 § 1 KSH Wierzyciel więc będzie mógł prowadzić egzekucję z jego majątku dopiero wówczas, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna.  Wskazać należy, iż odpowiedzialność komandytariusza jest natomiast równorzędna z odpowiedzialnością komplementariuszy. W momencie wykazana bezskuteczność egzekucji z majątku spółki, wola wierzyciela zadecyduje, czy skieruje środki egzekucyjne do majątku komplementariuszy, czy komandytariuszy. Wierzyciel nie ma obowiązku uprzedniego dochodzenia zaspokojenia od komplementariuszy. Wydaje się jednak, że ze względu na możliwość szybszego uzyskania przeciwko nim tytułu wykonawczego w większości przypadków tak właśnie będzie. Wobec pozostałych wspólników komandytariusz ponosił będzie odpowiedzialność regresową.

Od opisanego powyżej zakresu odpowiedzialności  istnieje szereg odstępstw, kiedy to komandytariusz będzie ponosił odpowiedzialność nieograniczoną. Warto wskazać chociażby na przypadek  umieszczenia nazwiska (nazwy, firmy) komandytariusza w firmie spółki komandytowej. Jak wiadomo firma spółki komandytowej powinna zawierać nazwisko jednego lub kilku komplementariuszy oraz dodatkowe oznaczenie "spółka komandytowa".  Gdy w firmie wystąpi nazwisko komandytariusza, ponosi on odpowiedzialność tak jak komplementariusz. Kolejnym przykładem jest nieograniczona odpowiedzialność komandytariusza za zobowiązania powstałe przed wpisem spółki do rejestru, czy zmiany statusu z komandytariusza na komplementariusza. Co więcej, zróżnicowana będzie odpowiedzialność komandytariusza w przypadku reprezentowania spółki komandytowej bez umocowania, lub nie ujawniając umocowania albo z przekroczeniem jego zakresu.