Odpowiedzialność pracodawcy za przestępstwa i wykroczenia przeciwko prawom pracownika

Autor: Magdalena Sobalska

            Pracodawca, zatrudniający pracowników ponosi nie tylko ryzyko ekonomiczne związane z zatrudnieniem pracowników, ale także obarczony jest odpowiedzialnością karną w przypadku naruszenia praw tego pracownika z związku z jego zatrudnieniem. Należy jednak tutaj pamiętać, że pracodawca nie ponosi odpowiedzialności jako jednostka organizacyjna, ale osoba fizyczna winna naruszenia określonych obowiązków wobec pracowników.

Pracodawca może wobec pracowników popełnić:

·        przestępstwo

·        wykroczenie.

W Kodeksie karnym w rozdziale XXVIII, dokładniej w artykułach od 218 do 221 znajdziemy przepisy dotyczące przestępstw przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową. Pracodawca może być osoba, która wykonuje czynności z zakresu prawa pracy i ponosi za nie pełną odpowiedzialność prawną. Jednak podmiotem przestępstw z podanego powyżej rozdziału może być także inna osoba specjalnie wyznaczona na podstawie Kodeksu pracy lub innych ustaw do wykonywania czynności z zakresu prawa pracy, np. syndyk. W jednostkach organizacyjnych, w których działają organy kolegialne – najczęściej będzie to po prostu zarząd lub organ pełniący funkcję zarządu. Należy jednak wziąć pod uwagę, że członkowie zarządu nie będą ponosi odpowiedzialności solidarnej, tylko ich odpowiedzialność będzie uzależniona od stopnia winy poszczególnego członka.

Pracodawcą może być więc osoba fizyczna zatrudniająca pracowników na podstawie umowy o pracę.

            Osoba, która wykonując czynności w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, złośliwie lub uporczywie narusza prawa pracownika wynikające ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2, na podstawie art. 218 Kodeksu karnego. Przestępstwo to można popełnić tylko umyślnie. Przestępcze działanie sprawcy polega tutaj na złośliwym lub uporczywym naruszaniu praw pracownika. Terminy „złośliwy” i „uporczywy” nie mają swoich definicji legalnych. Można się jednak domyślać, że przez pojęcie „złośliwy” należy rozumieć załatwianie spraw przez pracodawcę na niekorzyść pracownika z powodu niechęci do jego osoby, natomiast przez zwrot „uporczywy” należy rozumieć długotrwałe działanie.

            Na podstawie kolejnego artykułu (art. 219 k.k.) osoba, która narusza przepisy prawa o ubezpieczeniach społecznych, nie zgłaszając, nawet za zgodą zainteresowanego, wymaganych danych albo zgłaszając nieprawdziwe dane mające wpływ na prawo do świadczeń albo ich wysokości, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Jest  to przestępstwo umyślne, z zamiarem bezpośrednim.

            Artykuł 220 k.k. penalizuje zachowania osób odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i higienę pracy, które nie dopełniają ciążącego na nich obowiązku i przez to narażają pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Zagrożone jest to karą do 3 lat pozbawienia wolności. W przypadku działania nieumyślnego sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia do roku.

            W ostatnim artykule grzywnie do 180 stawek dziennych albo karze ograniczenia wolności podlega osoba, która wbrew obowiązkowi nie zawiadomiła w terminie właściwego organu o wypadku przy pracy lub chorobie zawodowej albo nie sporządziła lub nie przedstawiła wymaganej w tym zakresie dokumentacji. Podmiotem tego przestępstwa może być też lekarz, który podczas wykonywania zawodu powziął podejrzenia choroby zawodowej u pracownika.

O wypadku należy powiadomić niezwłocznie właściwego okręgowego inspektora pracy, właściwego państwowego inspektora sanitarnego oraz prokuratora.

            W Kodeksie pracy znajdziemy zasady odpowiedzialności pracodawcy za wykroczenia przeciwko prawom pracownika. Odpowiedzialności tej podlega pracodawca, albo osoba działająca w jego imieniu, która:

·        zawiera umowę cywilnoprawną zamiast umowy o pracę,

·        nie potwierdza na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę,

·        wypowiada lub rozwiązuje z pracownikiem stosunek pracy bez okresu wypowiedzenia,

·        karze pracowników w sposób inny niż przewidziany w przepisach prawa pracy,

·        narusza przepisy o czasie pracy lub uprawnieniach pracowników związanych z rodzicielstwem albo zatrudnianiu młodocianych,

·        nie prowadzi odpowiedniej dokumentacji,

·        pozostawia dokumentacje w nieodpowiednim miejscu,

·        nie wypłaca w przewidzianym terminie wynagrodzenia za pracę,

·        nie udziela pracownikowi przysługującego mu urlopu wypoczynkowego,

·        nie wydaje pracownikowi świadectwa pracy,

·        nie wykonuje podlegającego wykonaniu orzeczenia sądu pracy lub ugody zawartej przed sądem pracy,

·        nie przestrzega przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

·        nie zawiadamia w terminie 30 dni inspektora pracy o zmianie prowadzonej działalności,

·        wyposaża miejsca pracy w urządzenia niespełniające standardów,

·        nie zawiadamia inspektora pracy, prokuratora lub innego właściwego organu o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku w pracy,

·        nie wykonuje nakazu inspektora pracy,

·        utrudnia działania inspektora pracy,

·        bez zezwolenia inspektora pracy dopuszcza się do wykonywania pracy lub innych zajęć zarobkowych dziecko przed ukończeniem przez nie 16. roku życia.

Pracodawca ponosi w tych przypadkach karę grzywny.

            Ponadto na podstawie ustawy z dnia 13.10.1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych odpowiedzialności karnej podlega osoba, która jako płatnik składek albo osoba obowiązana do działania w imieniu płatnika:

·        nie dopełnia obowiązku opłacenia składek na ubezpieczenia społeczne,

·        nie zgłasza danych lub zgłasza nieprawdziwe,

·        utrudnia przeprowadzenie kontroli,

·        nie dopełnia obowiązku wypłacenia świadczeń z ubezpieczeń społecznych,

·        nie prowadzi dokumentacji związanej z obliczaniem składek,

·        nie dopełnia obowiązku przesyłania deklaracji rozliczeniowych oraz imiennych raportów miesięcznych w terminie,

·        nie dopełnia obowiązku przekazywania dokumentów związanych z ubezpieczeniami społecznymi i ubezpieczeniem zdrowotnym.

Postępowania w sprawach dotyczących przestępstw popełnionych przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową toczy się na podstawie przepisów Kodeksu postępowania karnego, natomiast w sprawach o wykroczenia, jeżeli ustawa tak stanowi , oskarżycielem publicznym jest inspektor pracy.

Umowa o zastępstwo inwestycyjne

Autor: Karol Kępka

       

Wykształcenie się w procesie inwestycyjnym umów o zastępstwo inwestycyjne jest czymś naturalnym. Umowa ta polega na tym, że jeden podmiot chce zrealizować inwestycję budowlaną i w tym celu powierza innej osobie (może to być osoba fizyczna, osoba prawna – np. architekci, jednostka organizacyjna nieposiadającej osobowości prawnej ale mającej podmiotowość prawną), posiadający warunki do tego pełnić zadania inwestora. Te warunki to przygotowanie organizacyjne i personalne. W konsekwencji podmiot chcący zrealizować jakąś inwestycję zawiera umowę z podmiotem prowadzącym działalność gospodarcza specjalizującym się w branży budowlanej, który w następstwie tej umowy staje się inwestorem zastępczym. Strona pragnąca zrealizować inwestycję, która jest inwestorem bezpośrednim to zazwyczaj podmiot publicznym np. jednostka samorządu terytorialnego. Zdarza się, że podmiotem zlecającym jest osoba fizyczna, ale jest to sporadyczny przypadek. Umowa ta często zawierana jest w trybie ustawy z dnia 29 stycznia 2004r. – Prawo zamówień publicznych lub np. w drodze przetargu. Należy ona do kategorii umów nienazwanych.

Definicja umowy o zastępstwo inwestycyjne wykształciła się w doktrynie następująco: przez umowę o zastępstwo inwestycyjne inwestor zastępczy zobowiązuje się wobec inwestora bezpośredniego do dokonania czynności prawnych lub wykonania usług, które nie stanowią umowy o dzieło lub innej umowy przewidzianej przepisami ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, w zakresie przygotowania i realizacji procesu inwestycyjnego, zapewnienia należytego jego przebiegu oraz przeprowadzenia rozliczenia inwestycyjnego. 

Wyróżniamy dwa typy umów o zastępstwo inwestycyjne:

·       Umowa o zastępstwo inwestycyjne typu przedstawicielskiego

·       Umowa o zastępstwo inwestycyjne typu powierniczego

Pierwszy typ umowy o zastępstwo inwestycyjne polega na tym, że inwestor zastępczy działa w imieniu i na rzecz inwestora bezpośredniego, a więc inwestor zastępczy jest przedstawicielem inwestora bezpośredniego. Mają to w tym przypadku zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące przedstawicielstwa. Do zawarcia tego typu umowy nie jest potrzebne udzielenie szczególnego pełnomocnictwa, aby umowa ta była skuteczna. Zgodnie
z art. 734 par. 2 k.c.   braku odmiennej umowy zlecenie obejmuje umocowanie do wykonania czynności w imieniu dającego zlecenie. Przepis ten nie uchybia przepisom o formie pełnomocnictwa.  Zważając na powyższe niewątpliwym jest, że umowa zawarta przez inwestora zastępczego jest w istocie zawarta przez inwestora umownego. Fakt ten potwierdził również Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku I SA/Ka956/98: „rezultaty zawieranych przez stronę przy wykonywaniu zobowiązania umów będą po wygaśnięciu stosunku obligacyjnego (zastępstwa inwestycyjnego) obciążały inwestora bezpośredniego, na którego rachunek są podejmowane działania inwestora zastępczego”. Przykładem umowy o zastępstwo inwestycyjne typu przedstawicielskiego jest umowa o zastępstwo inwestycyjne przewidująca wybór generalnego wykonawcy w drodze przetargu.

            Drugi typ, tj. umowa o zastępstwo inwestycyjne typu powierniczego inwestor działa na rachunek dającego zlecenie, jednakże występuje w imieniu własnym. W tym przypadku inwestor bezpośredni nie jest stroną w żadnej umowie, zawieranej z projektantami czy wykonawcami. To inwestor zastępczy zawiera wszelkie umowy zmierzające bezpośrednio do realizacji inwestycji, czyli jest stroną tych umów. Konsekwencją tego jest to, iż to inwestor zastępczy zobowiązany jest do płatności oraz dochodzenia roszczeń wobec kontrahentów. Ten typ umowy o zastępstwo inwestycyjne charakteryzuje się niewątpliwie dużą samodzielnością inwestora zastępczego. Istnieje jednak szereg możliwości ograniczenia tej samodzielności np. przez zawarcie w umowie o zastępstwo inwestycyjne klauzul umownych. Są one przejawem ochrony interesów inwestora bezpośredniego. Klauzule takie mogą np. wymagać zgody inwestora bezpośredniego na dokonanie określonych  czynności. Z racji tego, że strona wszelkich zawieranych umów jest inwestor zastępczy, niewątpliwą kwestią jest to, że inwestor zastępczy zobowiązany jest do przeniesienia wszelkie korzyści i uprawnienia wynikające z zawartych przez niego umów na inwestora bezpośredniego. Do przeniesienia tych korzyści i uprawnień wymagana jest osobna czynność prawna.

To, jaki typ umowy o zastępstwo inwestycyjne zostanie wykorzystany zależy od inwestora bezpośredniego i jego zamiaru. Wydawać by się mogło, że lepszym rozwiązaniem jest umowa o zastępstwo inwestycyjne typu powierniczego, gdyż w tym przypadku inwestor zastępczy ma znacznie szerszy zakres samodzielności w sposobie realizacji zamierzonej inwestycji.