Autor: Beata Małyszko
Judaizm zalicza się do kategorii religii monoteistycznych. Jest najstarszym z wyznań, z którego wywodzą się zarówno chrześcijaństwo, jak i islam. Fundamentem, na którym opiera się religia mojżeszowa są prawdy objawione przez Boga Mojżeszowi w XIII w. p.n.e. na górze Synaj zwane Dekalogiem. Wieloaspektowość judaistycznego systemu normatywnego reguluje religijne, moralne i prawne sfery życia jego wyznawców.
Judaizm zalicza się do kategorii religii monoteistycznych. Jest najstarszym z wyznań, z którego wywodzą się zarówno chrześcijaństwo, jak i islam. Fundamentem, na którym opiera się religia mojżeszowa są prawdy objawione przez Boga Mojżeszowi w XIII w. p.n.e. na górze Synaj zwane Dekalogiem. Wieloaspektowość judaistycznego systemu normatywnego reguluje religijne, moralne i prawne sfery życia jego wyznawców.
Judaizm w czasach starożytnych był religią scentralizowaną. Obejmował obszary dawnego królestwa Judei i królestwa Izraela. Jednak wygnanie Żydów z Ziemi Świętej w II wieku zdeterminowało jego decentralizację, rozprzestrzeniając wyznawców mojżeszowych na terytoria różnych kontynentów od Stanów Zjednoczonych Ameryki, przez Afrykę Północną do Europy, gdzie jego głównymi ośrodkami były Francja, Niemcy, Polska, Hiszpania, Włochy, Rosja i Turcja.
Proklamacja niepodległości przez Państwo Izrael w 1948 roku przyczyniła się do powstania głównego ośrodka judaizmu na świecie, jednak historyczne brzemię diaspory sprawia, ze do dnia dzisiejszego kultura prawna judaizmu jest niejednolita.
W literaturze przedmiotu dzieje kultury judaizmu podzielone są na dwa okresy: 1) biblijny trwający od ok. XIII w p.n.e. do V w. p.n.e.; 2) rabiniczny, który to natomiast zawiera w sobie pięć podokresów: klasyczny, talmudyczny, średniowiecza, nowożytny i współczesny. W pierwszym z nich rozwój prawa opierał się na działalności proroków oraz królów, którzy mieli kompetencje do stanowienia prawa, jednocześnie decydując jak należy je stosować.
Prawo żydowskie zwane helakhah opiera się na wielu źródłach wspólnie tworzących zhierarchizowany system norm prawnych, moralnych i religijnych regulujących stosunki zarówno między jego wyznawcą a Bogiem, jak i wzajemne między ludźmi.
Podstawę religii, a także doktryny prawnej judaizmu stanowi Pięcioksiąg (heb. Tora). Początkowo jego treści przekazywane były ustnie, więc niezwykle trudne jest określenie ram czasowych jego powstawania. Przyjmuje się jednak, że miało to miejsce między X, a VI w. p. n. e. Z powodów praktycznych w latach późniejszych (na przełomie II i III w. n. e.) powstała Tora Mówiona, zwana Miszną, zawierająca w sobie doprecyzowanie i interpretację norm zawartych ogólnikowo w Pięcioksięgu.
Kolejne miejsce w hierarchii doktryny prawnej judaizmu zajmuje Gemara (hebr. studiowanie) będąca dogłębniejszą analizą reguł i zbiorem komentarzy do norm zawartych w Misznie. Na Gemarę składają się treści prawne, jak i pozaprawne, które mają w założeniu determinować rozwój judaistycznej doktryny prawa. Syntezą Gemary i Miszny jest Talmud (hebr. nauka) będący swoistego rodzaju drogowskazem postępowania dla Żydów doświadczonych diasporą.
Na końcu hierarchii znajdują się kodeksy prawa żydowskiego, komentarze do wspomnianych kodeksów oraz responsy, czyli odpowiedzi rabinów na tematy prawne. Najbardziej znaną kodyfikacją jest powstały na przełomie XII i XIII w. kodeks Maimonidesa.