Autor: Karol Kępka
Dostęp do informacji publicznej stanowi jedną z kardynalnych
zasad współczesnej demokracji i społeczeństwa obywatelskiego. Stąd też prawo do
informacji stało się jednym z praw człowieka przyjętym przez wspólnotę
międzynarodową.
Kwestię dostępu do informacji publicznej reguluje ustawa z
dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz. U. Nr 112,
poz. 1198 z późn. zm.). Zgodnie z art. 2 tej ustawy każdemu przysługuje dostęp
do informacji publicznej. Nie można także wymagać wykazania interesu prawnego
lub faktycznego od osoby chcącej uzyskać informację publiczną. Wyjątki od
zasady, że każdemu przysługuje dostęp informacji publicznej znajdują się w
art.5. Informacja, która przez organ nie została opublikowana w Biuletynie
Informacji Publicznej, zostaje udostępniana na wniosek.
Wyróżniamy różne zakresy i formy udostępniania informacji.
Bierne udostępnianie informacji polega na tym, że informacja jest udostępniana
na wniosek i jest to informacja będąca w posiadaniu organu. Druga forma to
aktywne udostępnianie informacji. W tym przypadku organ ma obowiązek
gromadzenia i aktualizowania informacji oraz obowiązek aktywnego
rozpowszechniania informacji. Dostęp do informacji należy odróżnić od dostępu
do dokumentu, który jest wskazany we wniosku przez wnioskodawcę, zawierający
określone informacje.
Prawo dostępu do informacji publicznej to prawo do uzyskania
informacji publicznej, w tym również informacji przetworzonej (w tym przypadku
należy uzasadnić jaki ma się interes w tym i zakres informacji jaki chce się
uzyskać), prawo do wglądu do dokumentów urzędowych oraz prawo do brania
biernego udziału w posiedzeniach organów kolegialnych pochodzących z wyborów
powszechnych. Udostępnianie informacji publicznej powinno nastąpić niezwłocznie
jednak nie dłużej niż 14 dni. Jeśli organ nie może udostępnić informacji w
terminie 14 dni, powinien poinformować o tym wnioskodawcę i powinien podać inny
termin nie dłuższy jednak niż 2 miesiące.
Dostęp do informacji publicznej został także uregulowany w
Traktacie o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (i) Art. 15 TFUE: 1. W celu wspierania dobrych rządów i zapewnienia
uczestnictwa społeczeństwa obywatelskiego, instytucje, organy i jednostki
organizacyjne Unii działają z jak największym poszanowaniem zasady otwartości.
(ii) Art. 15 TFUE: 2. Każdy obywatel
Unii i każda osoba fizyczna lub prawna mająca miejsce zamieszkania lub siedzibę
statutową w Państwie Członkowskim ma prawo dostępu do dokumentów instytucji,
organów i jednostek organizacyjnych Unii, niezależnie od ich formy, z
zastrzeżeniem zasad i warunków określonych zgodnie z niniejszym ustępem. (iii) Art. 15 TFUE: 3. Zasady ogólne i
ograniczenia, które, z uwagi na interes publiczny lub prywatny, regulują
korzystanie z tego prawa dostępu do dokumentów są określane w drodze
rozporządzeń przez Parlament Europejski i Radę, stanowionych zgodnie ze zwykła
procedurą prawodawczą.
Prawo dostępu do informacji publicznej podlega jednak pewnym
ograniczeniom. Tymi ograniczeniami są np. prywatność osoby fizycznej lub
tajemnicę przedsiębiorstwa. Nie dotyczy tego jednak informacja o osobach
pełniących funkcję publiczną, mających związek z pełnieniem takich funkcji, w
tym o warunkach wykonywania a nawet samego powierzania takich funkcji oraz, gdy
osoba fizyczna lub przedsiębiorstwo rezygnują z przysługującego im prawa.
Informacje publiczne powinny być udostępnione w Biuletynie
Informacji Publicznej, do której każdy ma dostęp. Jeśli dana informacja nie została
tam udostępniona, można się jej domagać występując z odpowiednim wnioskiem.
Taki wniosek nie musi zawierać uzasadnienia. Wyjątkiem jest wniosek o
udostępnienie informacji przetworzonej, który już takiego uzasadnienia wymaga.
Dostęp do informacji publicznej jest bezpłatny, jednak
podmiot chcący uzyskać informację musi ponieść koszty sposobu udostępnienia lub
koniecznością przekształcenia informacji.
Ponadto na uwagę zasługuje fakt co wliczamy do informacji
publicznej. Przyjęto, iż jest to każda wiadomość wytworzona przez władze
publiczne oraz osoby pełniące funkcje publiczne, gospodarujące mieniem
komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa w zakresie swoich kompetencji.
Żądanie udzielenia informacji można skierować do wszelkich
władz publicznych, poza ustawodawczymi i sądowymi, na zasadzie równości.
Udzielenie informacji powinno nastąpić w rozsądnym czasie. Odmowa udzielenia
informacji musi być uzasadniona względami ochrony bezpieczeństwa narodowego,
bezpieczeństwa i porządku publicznego, ochrony życia prywatnego bądź innego
interesu prywatnego. Od każdej decyzji odmownej służy odwołanie.
Prawo dostępu do informacji publicznej w Polsce jest jednym
z najbardziej naruszanych praw. Dzieje się tak ze względu na obstrukcje urzędów
oraz przewlekłość postępowań przed sądami. Organy urzędów nie potrafią
korzystać z istniejących mechanizmów ochrony informacji wrażliwych, przez co
naginane są przepisy. Jednocześnie prawo dostępu do informacji publicznej jest
prawem nadużywanym.
W Polsce, co wyróżnia ją na tle innych państw europejskich,
odpowiedzialność za nieudostępnienie informacji publicznej, jest
odpowiedzialnością karną, a nie np. służbową. Sankcją jaka jest za to
przewidziana to kara grzywny, kara ograniczenia wolności lub kara pozbawienia
wolności do roku. Sprawcą jest organ, który jest zobowiązany do udzielenia
informacji publicznej.
W razie wprowadzenia żądającego informacji
w błąd, przez udzielenie niezgodnej z rzeczywistością odpowiedzi co do faktu
posiadania informacji, osoba zobowiązana do udostępnienia żądanej informacji
publicznej podlega odpowiedzialności karnej tym w trybie w zbiegu z innymi
przepisami określonymi w kodeksie
karnym.
Informacja publiczna obejmuje tylko sprawy
publiczne i dokumenty urzędowe, a dostęp do informacji nie może obejmować podlegających
ochronie danych osobowych na podstawie obowiązku ochrony godności, prywatności,
bezpieczeństwa i innych dóbr osobistych, chyba, że ustawa stanowi inaczej.