Kultura prawna islamu

Autor: Beata Małyszko

Islam jest jedną z trzech największych religii monoteistycznych na świecie obok chrześcijaństwa oraz judaizmu. Zarazem jest wśród nich religią najmłodszą, gdyż za jej oficjalny początek uważa się rok 622. Podstawą tej religii są prawdy objawione przez Boga Allaha prorokowi Mahometowi za pośrednictwem archanioła Gabriela. Sama nazwa religii pochodzi od arabskiego słowa aslam, co tłumaczy się, jako poddanie się Bogu.

Kultura prawna islamu ma swoje źródła  już w poczynaniach Mahometa, który po ucieczce do Medyny stał się  nie tylko prorokiem, ale także politykiem i prawodawcą. Charakterystyczne jest to, że normy prawne są jakoby nieodłącznym elementem tej religii – normy religijne i prawne są ściśle i nierozerwalnie ze sobą połączone. Ponadto regulują wszystkie sfery życia muzułmanów – społeczne gospodarcze oraz polityczne.

Islam zrodził się na obszarze Półwyspu Arabskiego. Od VII w. zasięg tej kultury znacząco się poszerzył. Początkowo było to związane z licznym podbojami. Obecnie islam obowiązuje w szeregu państw na terenie Azji i Afryki, a także u niektórych mniejszości narodowych na terenie Europy (w Albanii, Bułgarii i Turcji). Idealne państwo muzułmańskie jest ściśle teokratycze – prawo religijne zostało zrównane z prawem państwowym. Współcześnie jest to jednak rzadkość – występuje np. w Arabii Saudyjskiej.

Dzieje kultury islamu można podzielić na 5 okresów: 1) lata 600 – 632 – działalność Mahometa; 2) lata 632 – 1100 – ekspansja islamu; 3) lata 1100 – 1500 – koniec ekspansji; 4) lata 1500 – 1945 – przejście wielu terenów islamskich pod władzę chrześcijańską; 5) od 1945 do chwili obecnej. 

Podstawowym źródłem doktryny muzułmańskiej jest Koran oraz sunna. Koran jest świętą księgą, która zawiera wszystkie najważniejsze elementy i podstawowe zasady religii i prawa. Na samym początku były one zapamiętywane i zapisywane jeszcze za życia Mahometa. Koran zawiera zarówno dogmaty islamu, jak i przepisy obyczajowe i prawne, które zawierają elementy prawa rodzinnego, karnego, cywilnego oraz spadkowego.

Sunna, zwana inaczej Tradycją, jest rozwinięciem i uzupełnieniem tej księgi. Wynika to z faktu, iż Koran nie zawiera wszystkich potrzebnych wytycznych dotyczących życia muzułmanów. Zamieszczone są w niej opowieści (hadisy) o czynach, gestach i słowach Proroka. Każdy z wyznawców islamu powinien naśladować Mahometa.

Szybki rozwój terytorialny państwa muzułmańskiego sprawił, że Koran i sunna stały się niewystarczające. Zaistniała więc konieczność doprecyzowania zasad doktryny prawnej islamu. Już w VIII w. zaczęły powstawać szkoły prawne, które podjęły się tego zadania. Początkowo było ich mnóstwo, ale w wyniku rywalizacji ostatecznie ustaliły się cztery szkoły: hanificka, malikicka, saficka oraz hanbalicka. Pierwsza z nich jest najbardziej liberalna, gdyż za źródło prawa uznaje także jednogłośną opinię społeczności wiernych w sprawach norm postępowania (idżma) oraz analogii prawniczej (kijas). Najbardziej rygorystyczna jest natomiast szkoła han balicka, w której jedynymi źródłami prawa jest Koran i sunna.

Ponadto praktyka wymogła stworzenie instytucji muftiego, który rozstrzygał  pewne szczegółowe kwestie w sprawach religii i prawa. Wydaje on także oficjalne interpretacje w sprawach życia państwowego i prywatnego – fatwy.