Autor: Natalia Jastrzębowska
Głównym powodem, który zadecydował o tym, by uchwalić
najpierw ogólne zasady mediacyjne w Kodeksie postępowania cywilnego, a
następnie procedury mediacyjne były pozytywne przykłady z państw Europy
Zachodniej, czy też USA. Mediacja należy do tzw. alternatywnych metod
rozstrzygania sporów (alternative dispute resolution – ADR). Zgodnie z art. 183[1] § 1
KPC „mediacja jest dobrowolna”. Analizując
treść przepisów Kodeksu postępowania cywilnego dotyczących mediacji dostrzec
można, że w dużym stopniu odznacza się elastycznością. Brak jest bowiem
szczegółowej regulacji samego przebiegu mediacji. W tym zakresie zarówno
strony, jak i mediator mają pełną elastyczność w kształtowaniu jej biegu.
Jednak samo zainicjowanie mediacji oraz jej moment końcowy zostały unormowane i
odznaczają się pewnym formalizmem. Forma umowy o mediację nie została przez ustawodawcę
sprecyzowana. Przepis art. 183[1] § 3
KPC wskazuje jednak, iż „w umowie o
mediację strony określają w szczególności przedmiot mediacji, osobę mediatora
albo sposób wyboru mediatora”.
Mediacja jest procesem, w którym strony wypracowują kompromis
stanowiący ugodę. Umowę o mediację zawierają dwa podmioty, będące stronami
sporu. Zobowiązują się one podjąć mediację co do całości lub części sporu. Nad
całością natomiast czuwa neutralna osoba trzecia - mediator, który pomaga w
dojściu do porozumienia.
Mediator to osoba, której zadaniem jest doprowadzenie do
polubownego rozwiązania sporu toczącego się między stronami poprzez zawarcie
ugody. Musi być zatem profesjonalnie przygotowany. W wielu europejskich
państwach kwalifikacje mediatora uzyskuje się po odbyciu specjalistycznych
szkoleń teoretycznych i określonych praktyk. Często od osób takich wymaga się,
oprócz praktycznego doświadczenia w prawie, także dobrej znajomości i biegłości
w psychiatrii, psychologii, naukach społecznych i wielu innych naukach
związanych z małżeństwem, rodziną i stosunkami międzyludzkimi. Mediator
powinien bezwzględnie stosować się do etycznych standardów, wykazywać się
ponadprzeciętną cierpliwością, uprzejmością i nieskazitelnym charakterem.
W Polsce jedynym, wymienionym w Kodeksie postępowania
cywilnego w art. 183[2] § 1, wymogiem wobec kandydatów na
mediatorów jest posiadanie zdolności do czynności prawnych, a także korzystanie
w pełni z praw publicznych. W literaturze zwrócono uwagę, że to na sądzie
kierującym sprawę do mediacji ciąży obowiązek sprawdzenia, czy osoba mediatora
spełnia wymagania o charakterze podmiotowym, w szczególności, czy nie została
prawomocnie pozbawiona praw publicznych. Niewątpliwie jednak mediatorzy powinni
posiadać stosowną wiedzę dotyczącą dziedzin, których dotyczą poszczególne
mediacje. Inaczej bowiem nie będą mogli zdobyć zaufania stron sporu.
Na gruncie obowiązujących przepisów nie ma jednolitości w
kwestii kwalifikacji podmiotowych mediatorów. Odmiennie bowiem traktuje się
kwestię kwalifikacji wymaganych od mediatorów w sprawach cywilnych, w sprawach
karnych oraz mediatorów w postępowaniach w sprawach nieletnich. Przy
kwalifikacjach podmiotowych mediatorów w sprawach karnych należy odnieść się do
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 13.6.2003 r. w sprawie postępowania
mediacyjnego w sprawach karnych. Z rozporządzenia tego wynika, iż mediacja w
sprawach karnych może być prowadzona przez osobę, która m.in. posiada
obywatelstwo polskie, korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich, a także
nie była karana za przestępstwo umyślne. Kontrowersyjny jest fakt odmiennego
uregulowania kwalifikacji podmiotowych mediatorów w sprawach karnych i sprawach
cywilnych. W szczególności, dlaczego mediatorzy w sprawach cywilnych mogą być
skazani za przestępstwo umyślne, podczas gdy wymóg niekaralności stawiany jest
mediatorom w sprawach karnych. Jeszcze inaczej uregulowano kwestię odnoszącą
się do kwalifikacji podmiotowych mediatorów w postępowaniu w sprawach
nieletnich. Tutaj, w świetle rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach
nieletnich z 18.5.2001 r., mediację może prowadzić osoba, która m.in. korzysta
z pełni praw cywilnych i publicznych.
Również w doktrynie dostrzega się znaczącą rozbieżność
stanowisk w zakresie kwalifikacji mediatorów. Część doktryny opowiada się
bowiem za wykształceniem prawniczym i
szeroką wiedzą z dziedziny psychologii, inni natomiast uważają, iż najlepszymi mediatorami
mogą być tylko ci, którzy często angażują się społecznie i posiadają duże doświadczenie życiowe..
Optymalnym rozwiązaniem jest, gdy mediator posiada doskonałą znajomość
zagadnień dotyczących alternatywnych
metod rozstrzygania sporów - ADR oraz doświadczenie z tej dziedziny, jak
również jest wybitnym specjalistą w zakresie mediacji. Osoba musi kierować się
zasadami sprawiedliwości i sugestiami stron. Co najważniejsze, musi pozostawać
bezstronna. Jak podkreśla Brukselskie centrum Mediacji, mediator ma za zadanie
działać z „nieskazitelną bezstronnością”.
Wyżej wspomniana instytucja stawia mediatorom także wysokie, profesjonalne
standardy etyczne.
Reasumując, należy dokonywać wszelkich starań, być zapewnić
mediację, która będzie skoordynowana z zasadami wymiaru sprawiedliwości.
Mediator powinien wykonywać powierzone mu zadania z poszanowaniem porządku
prawnego, z poszanowaniem wolności ludzkiej. Aby dobrze sprawował swoją funkcję
musi wykazywać się niezależnością, neutralnością i bezstronnością. Dochowywać
powinien także tajemnicy odnoście informacji, które powziął w trakcie procesu. Pożądane jest zapewnienie wykwalifikowanych
mediatorów po to, by mediacja była skoordynowana z zadaniami wymiaru
sprawiedliwości. Mediator pełni swoje zadania z poszanowaniem ustaw, a także
wolności ludzkiej niezależnie od płci, rasy, wieku, pochodzenia, wiary,
politycznych przekonań, dokonanych czynów lub innych uwarunkowań. Ma pomagać
stronom w wypracowaniu kompromisu i ugodowemu załatwieniu sprawy. By mógł tego
dokonać strony powinny darzyć go zaufaniem, które mediator może uzyskać
wyłącznie będąc osobą doświadczoną, wykwalifikowaną oraz pozbawioną
jakichkolwiek uprzedzeń. Nie powinien narzucać swojego systemu wartości i
swoich poglądów. Od jego osoby zależy bowiem sukces mediacji. Jedną z jego
ważniejszych cech ma być umiejętność słuchania. Z wyżej wspomnianych polskich
przepisów wnioskować można, iż w Polsce, zgodnie z polskim porządkiem prawnym,
mediatorem może zostać każdy. Najwięcej zatem zależy od samej osobowości.