Autor: Magdalena Sobalska
W kodeksie rodzinnym i opiekuńczym znajdujemy
artykuł, z którego wyraźnie wynika zakaz stosowania kar cielesnych wobec
dzieci. Przepis ten kierowanych jest do:
- osób
wykonujących władzę rodzicielską;
- opiekunów;
- innych osób
wykonujących pieczę nad dzieckiem.
Oznacza to, że
przepis ten nie jest kierowany tylko do rodziców dzieci, ale także do innych
osób, których piecza nad takim dzieckiem wynika z ustawy bądź orzeczenia
sądowego, czyli kierowana jest do opiekunów, a także rodzin zastępczych. Jednak
zakres takich osób do których kierowany jest taki zakaz jest jeszcze szerszy.
Skierowany jest bowiem do osób, które sprawują bieżącą pieczę bez ustawowego
umocowania. Do tych osób możemy zaliczyć panie opiekunki w przedszkolu, czy
dziadków dziecka, u których spędza ono wakacje.
Rządowy projekt ustawy o zmianie
ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie ma na celu „zmianę postaw
społeczeństwa oraz wskazanie na inne metody wychowawcze”. Zakaz stosowania kar
cielesnych znajduje również potwierdzenie w Międzynarodowym Pakcie Praw
Obywatelskich i Politycznych otwarty do podpisu w Nowym Yorku dnia 19 grudnia
1966 roku. W Pakcie tym mowa jest, że nikt nie może być poddawany torturom lub
okrutnemu, nieludzkiemu albo poniżającemu traktowaniu lub karaniu, oraz, że
dziecku przysługują środki ochrony jakich wymaga status małoletniego.
Kolejny zapis
znajdujemy w Konwencji o prawach dziecka. Zgodnie z zawartym tam przepisem
państwa strony zobowiązane są do podejmowania działań mających na celu ochronę
dziecka przed wszelkimi formami przemocy fizycznej bądź psychicznej.
Przewidziana jest tam również gwarancja ochrony dziecka przed okrutnym,
nieludzkim lub poniżającym traktowaniem bądź karaniem. Jednakże jest to
regulacja zapewniająca ochronę dzieci w zakresie kar stosowanych przez organy
publiczne.
Na temat stosowania kar wobec dzieci
często wypowiada się Komitet Praw Dziecka. Niejednokrotnie wskazuje on na
konieczność podejmowania przez państwa – strony Konwencji odpowiednich działań
legislacyjnych i edukacyjnych w tym zakresie. Komitet ten dokonał również
interpretacji pewnych przepisów. Utożsamił on bowiem pojęcia kary cielesnej i
przemocy wobec dziecka. Według Komitetu karą cielesną jest każde użycie siły
fizycznej w celu spowodowania bólu lub dyskomfortu, nawet w niewielkim stopniu.
Do niedozwolonej formy użycia siły fizycznej zaliczył on:
- bicie
- klapsy przy
użyciu rąk lub innych narzędzi
- kopanie
- potrząsanie
- ciągnięcie za
włosy lub uszy
- zmuszanie do
przebywania w niewygodnych pozycjach
- połykanie
ostrych przypraw
- oraz wiele
innych.
Zgodnie z
Konwencją o Prawach Dziecka, Komitet Praw Dziecka został powołany w celu
badania postępów dokonanych przez państwa-strony w realizacji zobowiązań
wynikających bezpośrednio i pośrednio
konwencji. Komitet ma prawo wydawać sugestie i ogólne zalecenia
państwom-stronom.
Tak jak Komitet utożsamia pojęcie
kary cielesnej i przemocy, tak w ustawie o przeciwdziałaniu przemocy, pojęcia
te nie są tożsame. Zgodnie z tą ustawą definicją legalną przemocy w rodzinie
jest „jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie
naruszające prawa lub dobra osobiste osób wymienionych w pkt 1 (osób
najbliższych w rozumieniu art. 115 § 11 k.k. oraz osób wspólnie zamieszkujących
lub gospodarujących), w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo
utarty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność,
w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznych lub psychicznym, a
także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą”.
Definicja ta ma
jednak charakter nieprecyzyjny, gdyż katalog wymienionych w niej zachowań ma
charakter przykładowy.
Przemoc w rodzinie
jest zatem zjawiskiem znacznie szerszym niż stosowanie kar cielesnych. Istota
kary polega na tym, że jest ona reakcją na zachowanie lub brak zachowania osoby
karanej, podczas gdy potraktowanie działania jako przemocy w rodzinie nie jest
uwarunkowane w ten sposób.
Według kodeksu
rodzinnego i opiekuńczego pojęcia przemocy w rodzinie i kary cielesnej mają
odmienny charakter i zakres znaczeniowy. W niektórych przypadkach stosowanie
kar cielesnych może zostać zakwalifikowane jako przemoc w rodzinie, podobnie
jak wypełnić znamiona przestępstwa znęcania się z art. 207 k.k.
Wymierzenie drobnych kar cielesnych
samo w sobie nie stwarza możliwości podjęcia interwencji przez sąd opiekuńczy
lub inne organy. Natomiast interwencja ta może okazać się konieczna w
przypadku, gdy karcenie cielesne spełnia przesłanki przewidziane w istniejących,
odrębnych unormowaniach. Można wymienić tu następujące przykłady reakcji sądów
i innych organów na postępowanie rodziców:
- można zastosować
jedną z form ograniczenia władzy rodzicielskiej;
- można pozbawić
władzy rodzicielskiej;
- pracownik
socjalny wykonujący obowiązki służbowe może odebrać dziecko z rodziny i
umieścić go u innej niezamieszkującej wspólnie osoby najbliższej, w rodzinie
zastępczej lub placówce opiekuńczo-wychowawczej.
- może zostać
zakwalifikowane jako przestępstwo znęcania się.
Podsumowując stosowanie kar
cielesnych jest niedopuszczalne, jednak nie jest z nimi związana bezpośrednio
sankcja. Może jednak stanowić podstawę do ingerencji sądu opiekuńczego lub
innych organów, jeżeli spełnia dodatkowe przesłanki, określone w odpowiednich
przepisach.