MEDIACJE –  ROLA DLA PRAWNIKA I PRAWA

Autor: Natalia Jastrzębowska

Mediacja, czyli poufna, dobrowolna metoda rozwiązywania sporów, w której strony konfliktu, z pomocą bezstronnego i neutralnego mediatora, samodzielnie dochodzą do porozumienia ma bardzo szerokie zastosowanie – można ją bowiem przeprowadzić za każdym razem, gdy prawo dopuszcza zawarcie ugody i niesie za sobą niezliczoną ilość korzyści. Mediacja stwarza stronom szansę na szybkie, tanie i ostateczne rozwiązanie ich sporu w formie polubownego porozumienia, pozwala na utrzymanie wzajemnych relacji, umożliwia zachowanie korzystnego wizerunku, sprzyja także obniżeniu poziomu negatywnych emocji oraz zrozumieniu potrzeb własnych i drugiej strony. Jedną z zalet mediacji jest to, iż w mniejszym stopniu niż postępowanie sądowe czy choćby nieformalne negocjacje prawnicze hołduje zasadom prawa materialnego oraz procesowego, natomiast to oznacza zmniejszenie lub niekiedy całkowitą eliminację potrzeby udziału prawników.

Wbrew pozorom jednak prawnicy w mediacjach odgrywają doniosłą rolę, a jest to widoczne głównie tam, gdzie strony są kierowane do mediacji przez sąd. Zadaniem bowiem ustawodawcy w takim przypadku jest zadbanie o to, aby strony miały wiedziały, iż cały czas postępowanie przed sądem jest dla nich dostępne (tak: E. Gmurzyńska). Ponadto w mediacji ze skierowania sądu obok zasad ustalanych przez strony powinny mieć także zastosowanie także zasady prawne obowiązujące w postępowaniu przed sądem. Jako, iż w mediacji chodzi o ocenę wartości, zalecane jest, choć jest to pogląd mocno krytykowany, aby w postępowaniu mediacyjnym uwzględniać ogólnie przyjęte w społeczeństwie wartości znajdujące odzwierciedlenie w przepisach prawnych.

W literaturze wskazuje się, że jeżeli wolą stron jest osiągnięcie prawnie wiążącego rozstrzygnięcia, znajomość prawa stanowi przesłankę niezbędną do uzyskania tego celu. Prawo wpływa na zakres spraw, które mogą być przedmiotem mediacji i zawartej w jej toku ugody, na ważność i wykonalność ugód zawartych w jej wyniku oraz na zakres roszczeń stron. Strony sporu mogą jednak samodzielnie zdecydować, w jakim stopniu chcą uwzględnić w swoim porozumieniu obowiązujące przepisy prawne i na tym polega różnica w stosunku do postępowania przed sądem. Z uwagi na opisany wpływ prawa na mediację, istotną rolę w jej realizowaniu odgrywają także prawnicy.

Początkowo, na wczesnym etapie rozwoju mediacji w Stanach Zjednoczonych prawnicy byli nieco sceptycznie nastawieni do tej metody, co argumentowali obawą przed utratą klientów oraz utraty budowanej przecież przez lata mocnej pozycji zawodu. Krytyczne głosy pochodziły także od sędziów, którzy wskazywali, że mediacja jest powieleniem procedur pojednawczych, a nawet wkracza w kompetencje sędziów (tak: E.Gmurzyńska). W którkim czasie okazało się jednak, że zarówno obawy pełnomocników, jak i sędziów okazały się bezpodstawne, a dla wielu mediacja stała się skutecznym narzędziem zarobkowania, a stało się tak dlatego, że większość uczestników sporu chciała znać swoją pozycję prawną, przysługujące uprawnienia, czy też zasięgnąć informacji co do prawdopodobnego rozstrzygnięcia.

Najistotniejszą kwestią staje się wyróżnienie przypadków, w których prawnicy, jako sumienni pełnomocnicy powinni zaproponować stronom konfliktu skorzystanie z mediacji, a powinni to uczynić, gdy stronom zależy na szybkim rozwiązaniu sporu, na kontrolowaniu postępowania, zmniejszeniu kosztów związanych z zakończeniem sporu, czy też utrzymaniem należytych relacji po jego zakończeniu, zachowaniem poufności i prywatności. Decyzja taka powinna być w każdym przypadku efektem analizy ryzyka procesowego, której dokonuje pełnomocnik  (M. Bobrowicz, Rola pełnomocników procesowych w mediacji cywilnej. Cz. II, R. Pr. 2007, Nr 4, s. 99–100).

W polskim ustawodawstwie, w przepisach regulujących kwestię mediacji brak jest ograniczeń co do możliwości uczestniczenia w niej prawników. Przyjmuje się, iż udział taki jest dopuszczalny, a zależny jedynie od woli stron i samych prawników. W postępowaniu mediacyjnym prawnicy sprawować mogą różnorodne zadania. Przede wszystkim mogą pełnić rolę mediatora i tym samym mediację między stronami przeprowadzić, mogą także pełnić funkcję doradczą, wskazując stronie lub stronom sporu na możliwość podejmowania określonych działań, czy objęcia kierunku postępowania, w końcu mogą także pełnić funkcję pełnomocnika, a tym samym reprezentować stronę w postępowaniu mediacyjnym. W przypadku gdy prawnik zdecyduje o objęciu roli mediatora, znajduje się w bezstronnej, neutralnej pozycji wobec stron (neutral lawyering). Taki neutralny prawnik, poza tym, że pomaga stronom w zrozumieniu ich sytuacji prawnej, zwykle  także informuje je o tym, że mają możliwość wyboru czy chcą oprzeć swoje rozwiązanie o normy prawne, ułatwia im realizację  interesów oraz celów, skłania do zawarcia porozumienia, przygotowuje projekt ugody, która następnie może zostać przedstawiona do zatwierdzenia. W przypadku natomiast, gdy prawnicy pełnią funkcje doradcze, czy tez występują w roli pełnomocników ich zadania zbliżone są do tych, które profesjonalni pełnomocnicy spełniają na co dzień. Rola takich prawników jest szczególnie istotna na etapie przygotowania klienta do mediacji. Prawnicy tacy analizują relacje między stronami sporu, oceniają czy istnieją jakiekolwiek warunki do współpracy, określają osoby które ze względu na swoje kompetencje powinny w mediacji uczestniczyć, sporządzają wielorakie opcje rozwiązań konfliktu, określają granice kompromisy, w końcu sporządzają wnioski o mediację, prezentują stanowiska stron.

Decyzja o tym, czy w danym sporze udział weźmie prawnik każdorazowo należy do stron. Jest to uzasadnione biorąc pod uwagę fakt, że to właśnie strony będą ostatecznie ponosiły koszty udziału swoich prawników w postępowaniu mediacyjnym. Co więcej, brak regulacji ustawowej w tym zakresie jest również słusznie uzasadniany prawem strony do reprezentacji prawnej oraz zasadą dobrowolności i autonomii stron w mediacji. Do reprezentowania strony w mediacji pełnomocnik powinien posiadać pełnomocnictwo rodzajowe. Obecnie zgodnie z art. 27 ust. 2 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego, radca prawny w uzasadnionych przypadkach powinien poinformować o możliwości podjęcia próby ugodowej lub skierowania sprawy do mediacji, jeżeli odpowiada to interesowi klienta. Ponadto w myśl tego przepisu powinien dołożyć wszelkich starań, aby pomóc stronom sporu w osiągnięciu porozumienia bez wszczynania postępowania sądowego lub innego o podobnym charakterze. Jeśli zaś mimo wszystko do niego dojdzie, powinien zachęcać strony do ugodowego rozwiązania sporu – jeżeli jest to zgodne z interesem jego klienta. Odpowiednikiem tego przepisu w odniesieniu do adwokatów jest natomiast § 44 Zbioru Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu (Kodeksu Etyki Adwokackiej), w myśl którego adwokat ma obowiązek dążyć do rozstrzygnięć pozwalających zaoszczędzić klientowi kosztów oraz doradzać ugodowe zakończenie sprawy, gdy jest to uzasadnione interesem klienta.

Mając na uwadze powyższe rozważania, widać jak znacząca może okazać się rola zarówno samego prawa, jak w prawników w postępowaniu mediacyjnym. Celem mediacji jest, poza oczywiście zawarciem ugody, przede wszystkim umożliwienie stronom zapoznania się z oczekiwaniami drugiej z nich oraz wspólne poszukiwanie rozwiązania zaspokajającego ich potrzeby i interesy, a w tym profesjonalni pełnomocnicy mają doświadczenie i mogą okazać się bez wątpienia pomocni. Udział prawników jest także szczególnie wskazany na etapie spisywania treści ugody. Mediacja stwarza dla prawników wiele możliwości rozwinięcia swojej praktyki. W pewnych sytuacjach udział prawników jest wskazany zarówno ze względu na dobro strony, jak i w celu ochrony mediatora. Nie należy jednakże zapominać, iż udział prawnika w mediacji nie zawsze musi oznaczać prymat norm i zasad prawnych przy rozwiązywaniu sporów.