Autor: Magdalena Sobalska
Małżeństwo może być
rozwiązane przez wniesienie pozwu o rozwód przez każdego z małżonków. Oznacza
to, że każde z nich ma do tego legitymacje procesową. W zależności od tego,
które z małżonków wytoczy powództwo na podstawie art. 56 k.r.o. odpowiednio
będą powodem i pozwanym. Taki pozew może być złożony w każdym czasie.
W postępowaniu o
rozwód każda ze stron może mieć pełnomocnika procesowego, którym może być:
- adwokat;
- radca prawny;
- rodzice, rodzeństwo, zstępny
strony, osoba pozostająca ze stroną w stosunku przysposobienia.
Zgodnie z art. 426 k.p.c. do
reprezentowania strony potrzebne jest pełnomocnictwo szczególne, które
pełnomocnik obowiązany jest przy pierwszej czynności procesowej dołączyć do akt
sprawy, wraz z podpisem mocodawcy lub wierzytelny odpis pełnomocnictwa wraz z
odpisem dla drugiej strony. Składając pełnomocnictwo w sądzie powstaje
obowiązek uiszczenia opłaty skarbowej w wysokości 17 złotych.
Sprawy
o rozwód w pierwszej instancji należą do właściwości rzeczowej sądu okręgowego,
co wynika z art. 17 pkt 1 k.p.c. Skład sądu to jeden sędzia jako przewodniczący
i dwóch ławników.
Właściwością miejscową jest
wyłącznie ten sąd, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie miejsce
zamieszkania, jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze ma miejsce
zamieszkania lub zwykłego pobytu. Z braku takiej podstawy wyłącznie właściwy
jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a jeżeli i tej podstawy nie ma –
sąd miejsca zamieszkania powoda, co wynika bezpośrednio z art. 41 k.p.c.
Istnieje również taka sytuacja, gdy w myśl przepisów Kodeksu nie można ustalić
właściwości miejscowej, to w takiej sytuacji Sąd Najwyższy na posiedzeniu
niejawnym oznaczy sąd, przed którym należy wytoczyć powództwo.
Wniesienie
pozwu powoduje zainicjowanie sprawy o rozwód. Taki pozew powinien czynić zadość
warunkom pisma procesowego, o którym mowa w art. 126 k.p.c., a ponadto
zawierać:
- dokładnie określone żądanie;
- przytoczenie okoliczności
faktycznych uzasadniających żądanie,
- a w miarę potrzeby
uzasadniających również właściwość sądu.
Pozew może również zawierać różne
wnioski , np. służące do przygotowania rozprawy, czyli m.in. o wezwaniu na
rozprawę wskazanych przez powoda świadków i biegłych; dokonanie oględzin.
Ponadto w pozwie powód może żądać
podczas postępowania o rozwód rozstrzygnięcia o:
- winie rozkładu pożycia albo
zaniechania orzekania o winie;
- władzy rodzicielskiej nad
wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i o kontaktach rodziców z
dzieckiem;
- sposobie korzystania z
mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania, a w wyjątkowych
sytuacjach może żądać eksmisji drugiego małżonka;
- podziale wspólnego mieszkania
albo przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków;
- podziale majątku wspólnego,
jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w
postępowaniu;
- roszczeniach alimentacyjnych od
drugiego małżonka na wypadek orzeczenia rozwodu – na podstawie art. 60 k.r.o.
małżonek, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, w
razie niedostatku może żądać od drugiego małżonka dostarczania środków
utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego
oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego; oraz małżonek niewinny
może żądać od winnego przyczyniania się w odpowiednim zakresie do zaspokajania
usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się
w niedostatku, jeżeli rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji
materialnej małżonka niewinnego.
Tak
jak w każdej innego sprawie cywilnej, rozpoznawanej przez sąd, tak także w
sprawie o rozwód można żądać udzielenia zabezpieczenia.
Postępowanie
dowodowe w sprawie o rozwód ma na celu ustalenie okoliczności dotyczących
rozkładu pożycia, dzieci stron i ich sytuacji, a także przyczyn, które skłoniły
do tego stronę pozwaną. W sytuacji, gdy pozwany uznaje żądanie pozwu , a
małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci, sąd może ograniczyć
postępowanie dowodowe do przesłuchania stron, na podstawie art. 442 k.p.c. Czasami w sytuacji, gdy sąd nabiera
przekonania, że istnieją widoki na utrzymanie pożycia małżeńskiego zawiesza
postępowanie.
Istnieje również możliwość
skierowania stron do mediacji, jeżeli istnieje możliwość na utrzymanie
małżeństwa.
Podczas
procesu jedna ze stron może wystąpić z wnioskiem do sądu opiekuńczego o
zapewnienie wykonywania kontaktów z dzieckiem, na podstawie art. 445 z indeksem
3 k.p.c. Za naruszenie tego przepisu przewidziana jest sankcja pieniężna.
Należy
również pamiętać, że powództwo wzajemne o rozwód lub separację jest
niedopuszczalne oraz w czasie trwania procesu nie może być wszczęta odrębna
sprawa o rozwód lub separację.
Sąd
wydaje wyrok, zarówno wtedy, gdy orzeka rozwód, czyli rozwiązuje małżeństwo
przez rozwód, jak również wtedy, gdy powództwo oddala. Taki wyrok ma charakter
konstytutywny, skuteczny erga omnes, z wyjątkiem orzeczenia o prawach i
roszczeniach majątkowych poszukiwanych łącznie z prawami niemajątkowymi. Sąd
orzeka również o tym czy w ogóle, a jeśli tak, to który z małżonków ponosi winę
za rozkład pożycia. Także do obligatoryjnych elementów o których orzeka sąd w
wyroku orzekającym rozwód są:
- wina rozkładu pożycia;
- władza rodzicielska nad
wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków;
-
kontakty rodziców z dzieckiem;
- wysokość, w jakiej każdy z
małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania
dziecka;
- sposób korzystania z mieszkania
przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków, jeżeli
korzystają oni z jednego mieszkania.
Od
wyroku sądu pierwszej instancji w sprawie o rozwód przysługuje apelacja.
Rozpoznaje ją sąd apelacyjny w składzie trzech sędziów zawodowych. Apelację
wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok w terminie dwutygodniowym od
doręczenia stronie skarżącej wyroku z uzasadnieniem.
Skutki
prawne rozwodu powstają z chwilą uprawomocnienia się wyroku rozwodowego. Jest
on konstytutywny, działa ex nunc i jest skuteczny wobec osób trzecich (bez
części orzekającej o prawach i roszczeniach majątkowych poszukiwanych łącznie z
prawami niemajątkowymi).